سازمان غذا و دارو؛ داور سلامت یا بازیگر بازار؟
دکتر امیرحسین حاجی‌میری داروساز و متخصص اقتصاد و مدیریت دارو
تصور کنید نهادی وجود دارد که مثل یک داور بی‌طرف، مراقب سلامتی ما باشد؛ از غذایی که می‌خوریم تا دارویی که مصرف می‌کنیم. این نهاد، سازمان غذا و دارو است که وظیفه‌اش اطمینان از ایمنی، کیفیت و اثربخشی همه چیزهایی است که به سلامت ما ربط دارد، از مواد غذایی گرفته تا تجهیزات پزشکی. اما سؤال این است که آیا این سازمان واقعا فقط داور است یا گاهی خودش وارد زمین بازی می‌شود؟
وقتی داور، بازیکن می‌شود
فرض کنید یک داور فوتبال، وسط بازی شروع کند به شوت زدن به دروازه! طبیعتا دیگر نمی‌تواند درست قضاوت کند، نه؟ همین اتفاق گاهی برای سازمان غذا و دارو می‌افتد. مثلا وقتی این سازمان به‌جای نظارت، خودش درگیر قیمت‌گذاری دارو، مدیریت ارز یا برنامه‌ریزی برای صادرات و واردات می‌شود، انگار دارد نقش یک تاجر را بازی می‌کند. این کار نه‌تنها تمرکز سازمان را از نظارت بر کیفیت و ایمنی کم می‌کند، بلکه باعث می‌شود بوروکراسی و پیچیدگی‌ها زیاد شود. در نتیجه سازمانی که باید سریع و دقیق عمل کند، سنگین و کند می‌شود.
یا در مثال ساده‌تر اگر قرار باشد یک معلم هم درس بدهد، هم امتحان بگیرد، هم خودش جواب سؤال‌ها را بنویسد، دیگر کی وقت دارد روی کیفیت درس تمرکز کند؟ سازمان غذا و دارو هم همین‌طور است. اگر بخواهد هم ناظر باشد، هم تاجر، هم سیاست‌گذار، نمی‌تواند درست از پس وظیفه اصلی‌اش بربیاید.
سازمان غذا و دارو چه کار باید بکند؟
بهترین سازمان‌های غذا و دارو در دنیا معمولا روی چند موضوع اصلی تمرکز دارند:
۱- بررسی علمی محصولات: یعنی مطمئن شوند هر دارو یا محصولی که به دست ما می‌رسد، از نظر علمی تأیید شده و بی‌خطر است.
۲- نظارت همیشگی: همیشه حواسشان به بازار باشد تا اگر مشکلی پیش آمد، سریع متوجه شوند.
۳- رعایت استانداردها: کاری کنند که همه تولیدکننده‌ها استانداردهای کیفیت را رعایت کنند.
۴- شفافیت: همه چیز را با مردم در میان بگذارند تا اعتماد عمومی حفظ شود.
برای اینکه این کارها خوب پیش برود، سازمان غذا و دارو باید مستقل، چابک و متخصص باشد. اما اگر از این نقش اصلی فاصله بگیرد و بخواهد کارهای دیگری مثل سیاست‌گذاری اقتصادی یا مدیریت بازار را انجام دهد، به‌تدریج به‌جای داور، تبدیل به یک بازیگر در بازار می‌شود؛ و اینجاست که مشکلات شروع می‌شود.
تجربه دنیا چه می‌گوید؟
در کشورهای پیشرفته مثل آمریکا یا کشورهای اروپایی، سازمان غذا و دارو (مثل FDA یا EMA) خود را وارد مسائل اقتصادی و تجاری نمی‌کند. مثلا قیمت‌گذاری دارو را به سازمان‌های بیمه یا نهادهای اقتصادی می‌سپارند. تدارکات و تأمین دارو هم کار بخش خصوصی است. این سازمان‌ها فقط روی نظارت علمی و اطمینان از ایمنی و کیفیت محصولات تمرکز دارند. نتیجه‌اش چیست؟ هم سلامت مردم بهتر تأمین می‌شود و هم اعتماد عمومی به سیستم بالاتر می‌رود.
اما اگر سازمان غذا و دارو بخواهد همه کارها را خودش انجام دهد، مثل این است که یک نفر بخواهد هم آشپزی کند، هم غذا را سرو کند، هم بشقاب‌ها را بشوید! که در آخر هیچ نتیجه خوبی به دست نمی‌آید.
مشکل کمبود دارو و نقش سازمان
یکی از مسائل مهم، کمبود دارو است. همه ما می‌دانیم که کمبود دارو می‌تواند خیلی نگران‌کننده باشد. اما آیا حل این مشکل فقط وظیفه سازمان غذا و داروست؟
بر خلاف انتظار عده زیادی، جواب «خیر» است. کمبود دارو معمولا به خاطر مسائلی مثل مشکلات ارزی، سیاست‌های تجاری یا مدیریت ضعیف در زنجیره تأمین پیش می‌آید که بیشتر به نهادهای دیگر مثل وزارت بازرگانی یا بانک مرکزی ربط دارد. سازمان غذا و دارو یکی از اجزای این زنجیره است که فقط می‌تواند بخشی از این پازل را حل کند، نه اینکه کل بار را به دوش بکشد.
وقتی این سازمان درگیر تأمین و توزیع دارو می‌شود، ممکن است مجبور شود بین کیفیت دارو و دسترسی به آن، یکی را انتخاب کند. مثلا در شرایط بحران، برای اینکه دارو به دست مردم برسد، شاید استانداردهای ایمنی را کمی ساده‌تر بگیرد. این کار شاید در کوتاه‌مدت مشکل را حل کند اما در بلندمدت می‌تواند سلامت مردم را به خطر بیندازد.
راه حل چیست؟
سازمان غذا و دارو باید به اصل خودش برگردد: یک ناظر مستقل و قوی. مثل یک داور که فقط حواسش به رعایت قوانین بازی است. این سازمان باید روی بررسی علمی داروها، نظارت بر کیفیت تولید و پایش عوارض جانبی تمرکز کند. اگر قرار باشد وارد مسائل اقتصادی یا تدارکاتی شود، نه‌تنها منابعش هدر می‌رود، بلکه ممکن است به خاطر تعارض منافع، اعتبار خودش را هم از دست بدهد.
برای همین، پیشنهاد این است که سازمان غذا و دارو:
- وظایف غیرتخصصی مثل قیمت‌گذاری یا مدیریت تأمین را به نهادهای دیگر واگذار کند.
- با همکاری بخش خصوصی و نهادهای دیگر، سیستم نظارتی قوی‌تری بسازد.
- شفافیت را بیشتر کند تا مردم بدانند چه اتفاقی در جریان است.
چرا این موضوع مهم است؟
سلامت ما به عملکرد درست این سازمان بستگی دارد. اگر سازمان غذا و دارو به‌جای نظارت، مشغول کارهای دیگر شود، ممکن است داروها یا محصولاتی به دستمان برسد که کیفیت لازم را ندارند. یا بدتر، ممکن است به‌دلیل کمبودهای غیرضروری، دسترسی به داروهای حیاتی سخت شود. برای همین، این سازمان باید مثل یک دیده‌بان هوشیار عمل کند، نه اینکه خودش وارد بازی تجارت و سیاست شود.
در نهایت اینکه اگر می‌خواهیم اعتماد مردم به سیستم سلامت کشور بیشتر شود، سازمان غذا و دارو باید نقش خود را درست و دقیق بازی کند: یک ناظر بی‌طرف که فقط به فکر سلامت ماست، نه چیز دیگر.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید