تخت سلیمان کجاست؟

افسانه‌های بسیاری در دل این مکان تاریخی نهفته است. برخی آن را محل زندگی سلیمان نبی و برخی دیگر، زادگاه زرتشت می‌دانند. اما در حقیقت، تخت سلیمان پایگاه اصلی دین زرتشت و بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان باستان بوده است. این مکان، در دوران اشکانیان با نام فره‌اسپه، به عنوان پایتخت نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است. تخت سلیمان، گویی شاهدی صامت بر فراز تاریخ، گذر زمان و تمدن بشری را به نظاره نشسته است. قدمت این مجموعه به بیش از سه هزار سال پیش می‌رسد و هر گوشه از آن، داستانی از شکوه و عظمت ایران باستان را روایت می‌کند.

برای رسیدن به این سرزمین افسانه‌ای، باید به جنوب شرقی استان آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان تکاب و روستای نصرت آباد سفر کنید. جاده بیجار – تکاب و سپس جاده دندی، شما را به آغوش تاریخ و شکوه تخت سلیمان رهنمون خواهد شد.

بخش های مختلف تخت سلیمان

• آتشکده آذرگشنسب: مهم‌ترین آتشکده ایران باستان و نمادی از قدرت و شکوه زرتشتیان
• کاخ‌ها و تالارها: محل زندگی پادشاهان و درباریان در دوران اشکانی و ساسانی
• دریاچه مصنوعی: با معماری بی‌نظیر و انعکاس آسمان در آن
• معبد آناهیتا: الهه آب و باروری در ایران باستان
• قنات‌ها و سیستم‌های آبرسانی: شاهدی بر هوش و خلاقیت ایرانیان در دوران باستان
• ایوان خسرو: با ستون‌های سر به فلک کشیده و عظمت بی‌نظیر، گویی قصری از افسانه‌ها را به تصویر می‌کشد.
• کوه زندان سلیمان: کوهی مرتفع با داستانی رازآلود که گویی در گذر زمان، رازهای تاریخ را در خود نگه داشته است.

تاریخچه تخت سلیمان

قدمت تخت سلیمان به بیش از 3 هزار سال پیش می‌رسد و در هر دوره‌ای با نام‌های مختلفی شناخته می‌شد. این مکان مقدس برای ایرانیان پیش از اسلام، در دوره‌های مختلف محل زندگی اقوامی از قبیل مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده است. اما اوج قدرت و شکوه تخت سلیمان در دوره ساسانیان به اوج خود رسید.

رازهای نهفته در دل تاریخ:

آثار تاریخی موجود در این مجموعه، گویی رازهای تاریخ را در دل خود جای داده‌اند. قدمت این محل به دوره پارینه سنگی، عصر آهن و استقرار اقوامی مانند سکاها، ماناها، مادها، هخامنشیان و اشکانیان در آن می‌رسد. بقایای دهکده‌ای مسکونی در شمال غربی دریاچه، شاهدی بر قدمت دیرینه این مکان در دوره هخامنشیان است.

نام‌های گوناگون، هویت واحد:

نام دیگر تخت سلیمان، شیز بوده است. برخی معتقدند که زرتشت، پیامبر ایرانی، در این مکان متولد شده است، اما نظر مورخان در این خصوص ضد و نقیض است. برخی دیگر بر این باورند که نام تخت سلیمان ربطی به سلیمان نبی ندارد و نام پادشاه یهودی به نام سلیمان بر آن نهاده شده است.

شکوه و عظمت در دوره ساسانیان:

برخی از مورخان می‌گویند که ساخت این مجموعه و آتشکده آن به خواست بهرام گور، پادشاه ساسانی، صورت گرفته و در طول سال‌ها توسط پادشاهان دیگر ساسانی توسعه یافته است. اما در سال 624 میلادی، با حمله امپراتوری روم به ایران، پایتخت ساسانی ویران شد و از آن زمان رونق تخت سلیمان نیز رو به افول گذاشت.

حفاظت از آتشکده آذرگشنسب:

بعد از اسلام، موبد موبدان با سردار فاتح آذربایجان توافق کرد که در ازای پرداخت مالیات، آتشکده را ویران نکند. به همین دلیل، آتشکده مهم آذرگشنسب تا 400 سال بعد مورد حفاظت قرار گرفت.

تخت سلیمان در دوره ایلخانیان:

با روی کار آمدن ایلخانان مغول، پادشاهان ایلخانی از این محل به عنوان پایتخت ییلاقی استفاده می‌کردند. در قرن هفتم هجری، آقاخان ایوان شرقی، سالن شورا و بنای هشت ضلعی را به مجموعه تخت سلیمان اضافه کرد.

• دریاچه تخت سلیمان

منشأ پیدایش این دریاچه، همواره موضوعی بحث‌برانگیز بوده است. افسانه‌های بسیاری در مورد نحوه ایجاد آن وجود دارد، از جمله اینکه حضرت سلیمان (ع) با عصای خود بر زمین کوبید و دریاچه به وجود آمد. برخی دیگر معتقدند که این دریاچه در اثر فوران آتشفشان و یا زلزله پدید آمده است.

اما نظر علمی، پیدایش این دریاچه را به فعالیت‌های زمین‌شناسی و وجود چشمه‌های جوشان در اعماق زمین نسبت می‌دهد. به نظر می‌رسد که در طول هزاران سال، آب این چشمه‌ها به تدریج در این محل جمع شده و دریاچه را به وجود آورده است.

آب دریاچه تخت سلیمان از چشمه‌ای در عمق 120 متری زمین می‌جوشد و به سطح زمین می‌آید. این چشمه، قدمتی هزاران ساله دارد و از جمله چشمه‌های آب گرم معدنی محسوب می‌شود.

دریاچه تخت سلیمان، به عنوان بخشی از مجموعه تاریخی تخت سلیمان، در سال 1316 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این مجموعه در سال 1382 به عنوان چهارمین اثر تاریخی ارزشمند ایران پس از چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان، در فهرست جهانی یونسکو نیز به ثبت رسید.

• کوه زندان سلیمان

بر اساس افسانه‌های محلی، این کوه محل زندانی شدن دیوهای سرکش توسط حضرت سلیمان نبی بوده است. گفته می‌شود که دیو، انگشتر جادویی حضرت سلیمان را دزدیده بود و به همین دلیل، سلیمان نبی او را در این کوه زندانی کرد. نام دیگر این کوه، زندان دیو است. ارتفاع آن حدود 100 متر و قطر دهانه گودال آن 65 متر است. عمق گودال نیز به 80 متر می‌رسد.

هنگام بازدید از این کوه، می‌توان گازهایی را مشاهده کرد که از دهانه آن خارج می‌شوند. برخی از مردم محلی بر این باورند که این دودها، نشان‌دهنده دیو عصبانی زندانی در کوه است و معتقدند که هر کس وارد این کوه شود، توسط دیو کشته خواهد شد!

اما در واقعیت، کوه زندان سلیمان، یک کوه آتشفشانی خاموش است. گازهایی که از دهانه آن خارج می‌شوند، گازهای گوگردی هستند که از فعالیت‌های آتشفشانی باقی مانده‌اند. در گذشته، این کوه یک چشمه بوده است. با گذشت زمان و رسوب مواد معدنی، چشمه خشک شده و به کوهی توخالی تبدیل شده است.

• آتشکده آذرگشنسب:

آتشکده آذرگشنسب، یکی از سه آتشکده بزرگ و مهم در دوران ساسانیان بوده است. این آتشکده، که در شهر باستانی گنجک (تخت سلیمان) قرار دارد، از نظر مذهبی برای ایرانیان قبل از اسلام اهمیت زیادی داشته است. پادشاهان ساسانی پس از تاجگذاری، با پای پیاده به زیارت این آتشکده می‌رفتند و سهمی از غنائم جنگی را به آن پیشکش می‌کردند.

• ایوان خسرو:

ایوان باشکوه خسرو، یادگاری از معماری شکوهمند ساسانیان است. این ایوان که در زمان خسرو اول (انوشیروان) ساخته شده، با ایوان مدائن شباهت دارد، اما از آن کوچکتر است. زلزله‌ای که 80 سال پیش رخ داد، به این ایوان آسیب زیادی رساند.

• معبد آناهیتا:

معبد آناهیتا، در بخش شرقی آتشکده آذرگشنسب قرار دارد و به الهه آب و زایش، ناهید، تعلق داشته است. این معبد با چهار ستون مستطیلی و طاق‌های آجری، یادآور معماری دوران ساسانی و اوایل دوران اسلامی است.

• سنگ اژدها:

سنگ اژدها، با شکل و شمایل مرموز خود، یکی از جاذبه‌های خاص تخت سلیمان است. افسانه‌های محلی می‌گویند که این سنگ، در گذشته اژدهایی بوده که توسط حضرت سلیمان به سنگ تبدیل شده است. اما نظر دیگر، این سنگ را بقایای مسیر عبور رودخانه‌ای می‌داند که آب دریاچه را به زمین‌های کشاورزی هدایت می‌کرده است.

• بناهای هشت ضلعی:

در بخش غربی ایوان خسرو، دو بنای هشت ضلعی از جنس سنگ، آجر و گچ به چشم می‌آید. اگرچه این بناها در حال حاضر در شرایط مطلوبی نیستند، اما سبک معماری، نوع مصالح و گچ‌بری‌های آنها، نشان‌دهنده قدمت تاریخی و ارتباط آنها با دوره ایلخانیان است.

• تالار شورا:

تالار شورا، که قدمت آن به دوره ایلخانیان می‌رسد، از جمله بناهای مهم این مجموعه بوده است. این تالار محل برگزاری جلسات مهم و تصمیم‌گیری در مورد مسائل کشوری بوده است.