شهر تبریز در کنار جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی، صنایع دستی بسیار زیبا و کاربردی دارد که توجه هر مسافری را به خود جلب می‌کند. این صنایع دستی از بهترین سوغاتی‌های شهر محسوب می‌شوند و خرید آنها یک یادگاری خاطره‌انگیز از سفر خواهد بود. صنایع دستی، وسایلی تزیینی و کاربردی هستند که اغلب ریشه در تاریخ و فرهنگ منطقه دارند و با استفاده از دست یا ابزارهای ساده ساخته می‌شوند. ارزش این صنایع دستی به دلیل تاریخچه و فرهنگی که در آنها نهفته است، بسیار مهم است و خرید آنها به رشد، ماندگاری و رونق این هنرها کمک می‌کند.

تبریز به عنوان یکی از مراکز مهم صنایع دستی در ایران شناخته می‌شود. این شهر با قدمتی طولانی، خاستگاه بسیاری از هنرمندان و صنعتگران است. بعد از بازدید از جاهای دیدنی تبریز و گشت و گذار در بازارهای سنتی و تاریخی آن، تهیه سوغات و صنایع دستی از جمله بخش‌های مهم این سفر محسوب می‌شود. در ادامه به صنایع دستی معروف تبریز می‌پردازیم تا بتوانید تصمیم بگیرید در سفر به این شهر، چه یادگاری‌هایی تهیه کنید.

صنایع دستی معروف تبریز شامل موارد زیر است:

1. چرم تبریز

شهر تبریز در گذشته به عنوان پایتخت صنعت چرم و کفش شناخته می‌شد. در این شهر، کارخانه‌ها و کارگاه‌های زیادی برای تولید چرم و کفش دست‌دوز و صنعتی وجود داشته است. تولیدات چرمی این شهر شهرت جهانی دارند و به عنوان یکی از بهترین سوغات ایران شناخته شده و به کشورهای مختلف صادر می‌شوند. در تبریز، کارگاه‌های زیادی در زمینه تولید چرم سبک و سنگین فعالیت می‌کنند.

اولین کارخانه چرم‌سازی ایران در سال ۱۳۰۸ در تبریز تأسیس شد. شهر چرمشهر که در ۱۰ کیلومتری شمال غرب تبریز قرار دارد، به عنوان قطب تولید چرم کشور شناخته می‌شود. هنرمندان تبریزی تجربه طولانی در تولید چرم باکیفیت و متنوع دارند. تقریباً ۹۰ درصد کفش‌های دست‌دوز تمام چرم کشور در تبریز تولید می‌شوند.

کفش دست‌دوز تبریز در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است و دارای سابقه‌ای بسیار قدیمی است. نمونه‌هایی از این هنر که حدود پنج هزار سال قدمت دارد، در موزه شهر تبریز نگهداری می‌شوند. کیفیت بالا و دوخت هنرمندانه کفش‌های دست‌دوز تبریز، باعث شده تا این کفش‌ها محبوبیت جهانی داشته باشند.

2.فرش تبریز

یکی از صنایع دستی مهم در تبریز، قالی‌بافی است. این هنر قدمتی بسیار قدیمی داشته و به قبل از دوره صفویه بازمی‌گردد. فرش تبریز یکی از انواع قالی‌های مشهور ایرانی است. تبریز به عنوان شهر جهانی بافت فرش انتخاب شده و شهرت بین‌المللی دارد. این شهر به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین مراکز بافت فرش دست‌بافت در جهان شناخته می‌شود.

فرش‌های تبریز از پشم یا ابریشم به عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنند که این امر باعث بالا رفتن کیفیت آنها شده است. تارهای استفاده شده در فرش تبریز اغلب از جنس پنبه هستند و دارای دوام هستند. برای پود اقالی‌بافی از پشم یا ابریشم نیز استفاده می‌شود. طرح‌های قالی‌های تبریز معمولاً شامل طرح‌های گل، حیوانات، مناظر طبیعی و آثار هنری معروف است. فرش‌های تبریز به دلیل طرح‌های زیبا و کیفیت بالا، در بازار جهانی مورد تقاضا قرار دارند.

علاوه بر قالی‌بافی، تبریز یکی از مراکز معروف تولید صنایع دستی نیز است. تولیدات صنایع دستی تبریز شامل عروسک‌های سنتی، میناکاری، مس‌گری، گلیم‌بافی، چادرشب‌بافی و غیره می‌شود. این صنایع دستی به عنوان سوغاتی‌هایی جذاب و منحصر به فرد شناخته می‌شوند و به عنوان یکی از منابع درآمدی مهم برای مردم شهر تبریز محسوب می‌شوند.

با توجه به تاریخ و فرهنگ غنی شهر تبریز، صنایع دستی و صنایع فرهنگی از اهمیت بسیاری برخوردارند و در حفظ و ارتقاء تراث فرهنگی و هنری منطقه نقش مهمی دارند.

3.گلیم و ورنی بافی

گلیم بافی یکی از هنرها و صنایع دستی منطقه آذربایجان است. این هنر ریشه‌های قدیمی دارد و از پشم، موی بز یا ابریشم ساخته می‌شود. گلیم در پوشاندن دیوار، زمین یا به عنوان روانداز استفاده می‌شود. این نوع گلیم‌ها معمولاً به شکل مستطیل و با استفاده از رنگ‌های گیاهی و در اندازه‌های مختلف بافته می‌شوند.

گلیم‌ها معمولاً دو رو دارند. نوع شاهسون از گلیم، مشهورترین نوع آن است. در این نوع گلیم، طرح‌های بزرگ و برجسته‌ای وجود دارد که با نوارهای باریک از هم جدا شده‌اند. در گلیم شاهسون، از رنگ‌های ملایم استفاده می‌شود. گلیم‌های بافته شده توسط اقوام مختلف از نظر ظاهر متفاوت هستند.

ورنی یا سوماک نوعی گلیم است که از جنس پشم، پنبه، کنف یا ابریشم بافته می‌شود و به عنوان زیرانداز یا روانداز استفاده می‌شود. ورنی یک رو و بدون پرز است و توسط زنان و دختران عشایر و روستایی بافته می‌شود. اغلب از طرح‌های پیچ‌بافی، جناغی و هندسی در ورنی استفاده می‌شود. این نوع گلیم سخت است و نیاز به مهارت خاصی برای بافتن آن دارد.

ورنی‌هایی که از ابریشم ساخته شده‌اند، بیشترین ظرافت و زیبایی را دارند. این ورنی‌ها سبک‌تر و کوچک‌تر از نوع پشمی هستند و جذب گردشگران می‌شوند. اندازه‌ها و رنگ‌های مختلفی در ورنی‌ها وجود دارد، مانند رنگ‌های لاکی، سرمه‌ای، سفید، پیازی و آبی روشن. ورنی‌ها همچنین برای تهیه پشتی نیز استفاده می‌شوند.

4.جاجیم بافی

جاجیم نوعی دست‌بافت عشایری است که از نخ‌های رنگی و ظریف پشمی و پنبه‌ای یا ترکیبی از پشم و پنبه ساخته می‌شود. جاجیم بافته‌ای خشن و زبر است که با استفاده مداوم، لطافت بیشتری پیدا می‌کند. این نوع جاجیم به عنوان زیرانداز گلیم در دکوراسیون داخلی نیز استفاده می‌شود. آن را می‌توان در فضاهای مدرن و روستایی به کار برد. گلیم‌ها به عنوان فرش یا روانداز در اتاق نشیمن، اتاق خواب، سالن و حتی در کافه‌ها و رستوران‌ها استفاده می‌شوند. همچنین می‌توانند به عنوان پوشش میز، پتو یا پارچه‌ای برای آرایشی و تزئینی در استفاده شوند.

برای نگهداری و شستشوی گلیم‌ها، بهتر است روش‌های ملایم و مراقبت ویژه‌ای را انتخاب کنید. شستشوی دستی و با آب سرد یا خنک و با استفاده از محلول شوینده ملایم توصیه می‌شود. همچنین می‌توانید از تمیزکننده‌های خشک استفاده کنید یا گلیم را به تمیزخانه ببرید تا توسط متخصصان تمیزکاری صحیح شود.

با توجه به طبیعت دست‌بافت گلیم، هر قطعه‌ای منحصر به فرد است و دارای طرح و نقش‌های خاصی است. همچنین، گلیم‌های مدرن‌تری نیز وجود دارند که با طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی تولید می‌شوند و به سلیقه‌های جدیدتری می‌پوشانند.

در کل، گلیم بافی یک هنر زیبا و سنتی است که به عنوان یکی از غنای فرهنگی و صنایع دستی ایران شناخته می‌شود. این هنر ارزشمند تاریخی را با طرح‌ها و رنگ‌های خاص خود به تصویر می‌کشد و در دکوراسیون داخلی فضاها زیبایی و طراوتی ایجاد می‌کند.

5.هنر باتیک یا چاپ کلاقه‌ای

هنر باتیک یا چاپ کلاقه‌ای در منطقه اسکو آذربایجان رواج دارد و برای تزیین و رنگرزی پارچه‌های مختلف استفاده می‌شود. چاپ کلاقه‌ای به سه روش با مهر، بدون مهر یا تلفیقی از این دو روش انجام می‌شود. این نوع چاپ برای تزیین انواع لباس‌ها، شال و روسری، کیف، رومیزی، روتختی و تابلوهای دیواری استفاده می‌شود.

هنر چاپ کلاقه‌ای یکی از صنایع دستی است که نیاز به تجهیزات پیچیده‌ای ندارد و با استفاده از ابزارهای ساده، محصولات زیبا و کاربردی تولید می‌شود. در این نوع چاپ، طرح را با استفاده از مهر و مواد مقاوم مانند صمغ، موم، پارافین یا پیه روی پارچه می‌چسبانند.

در چاپ کلاقه‌ای، نخ و پود پارچه پوشیده می‌شوند و هر دو طرف آن‌ها به یک شکل نقش می‌گیرند. در این هنر از رنگ‌های گیاهی مانند روناک، اسپرک، پوست انار و زردچوبه استفاده می‌شود. تولیدات چاپ کلاقه‌ای همچنین جنبه صادراتی هم دارد و برای تهیه سوغاتی نیز بسیار مناسب است.

6.سوزن دوزی یا ابریشم دوزی

سوزن دوزی یا ابریشم دوزی نیز یکی از صنایع دستی معروف شهر ممقان در نزدیکی تبریز است. این هنر عمدتاً توسط دختران و زنان خانه‌دار انجام می‌شود و در اوقات فراغت آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سوزن دوزی از نخ ابریشم بر روی پارچه دبیت مشکی یا متقال استفاده می‌شود.

سوزن دوزی در گذشته بیشتر برای تزیین کلاه‌های محلی استفاده می‌شد، اما امروزه محصولات متنوعی مانند زیرلیوانی، کمربند، کفش، کیف، جلیقه و رومیزی تولید می‌شوند. این هنر با استفاده از ابزارهای ساده مانند سوزن و انگشتان انجام می‌شود و محصولاتی بسیار ظریف و زیبا تولید می‌کند.

7.سفالگری

سفالگری نیز در مناطق کوزه کنان و زنوز استان آذربایجان شرقی رواج داشته است. سفال منطقه کمنوط به آب و خاک مرغوب این مناطق است و در طول تاریخ در این مناطق پراکنده شده است. سفالگری در این مناطق به عنوان یک هنر قدیمی و موروثی تلقی می‌شود و هنوز هم در این مناطق توسط صنعتگران و صنعتگران محلی انجام می‌شود.

در سفالگری، از خاک سفالی برای ساخت اشیاء مختلف استفاده می‌شود. این خاک به دقت انتخاب می‌شود و سپس با استفاده از فراوری و تکنیک‌های مختلف شکل‌دهی می‌شود. سپس قطعات سفالی در کوره‌های خاصی پخته می‌شوند تا سفال به صورت دائمی خشک و سخت شود.

سفالگری در مناطق آذربایجان ایران به عنوان یک صنعت مهم شناخته می‌شود و محصولات آن شامل ظروف آشپزخانه، ظروف غذاخوری، آباژورها، ظروف گل، سنگ نما و تزئینات معماری و همچنین آثار هنری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سفالگری در آذربایجان ایران همچنین به عنوان یک صنعت حرفه‌ای و گردشگری نیز توجه زیادی به خود جلب کرده است. تورهای گردشگری به مناطق سفالگری برگزار می‌شوند و بازدیدکنندگان می‌توانند فرآیند ساخت سفال و هنر و صنعت آن را مشاهده کنند و از محصولات سفالی منحصر به فرد خریداری کنند.

8.نگارگری

نگارگری یکی از هنرهای اصیل کشور محسوب می‌شود و مکتب تبریز یکی از مکاتب این هنر در ایران است. نگارگری در دوره ایلخانیان در تبریز پررونق شد و امروزه به عنوان یکی از صنایع دستی تبریز شناخته می‌شود. در این نوع نگارگری از رنگ‌ها بر روی سطوح مختلف مانند کاغذ، بوم یا دیوار استفاده می‌شود. این طراحی‌ها در گذشته برای مصورسازی کتب مختلف استفاده می‌شدند. آثار نگارگری زیبا و خلاقی دارند و به عنوان گزینه‌های عالی برای یادگاری از این دیار محسوب می‌شوند.

9.سبد بافی

سبد بافی یکی دیگر از هنرهای معروف است. در شهرستان مرند استان آذربایجان شرقی، سبد بافی رونق بسیاری دارد. سبد بافی این شهر به دلیل قدمت طولانی، در سال ۱۳۹۴ به ثبت ملی رسیده است. تهیه این سبدها به عنوان سوغاتی‌های تبریز، از گذشته تاکنون رواج داشته است. در سبد بافی مرند از چوب ظریف موسون یا ساقه گندم استفاده می‌شود. استفاده از رنگ‌های طبیعی در تزیین سبد مرند، یکی از ویژگی‌های ارزشمند این هنر است. این سبدها در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شوند و برای استفاده روزانه مانند حمل نان یا میوه مناسب هستند. اما امروزه بیشتر به عنوان آثار تزیینی و با ارزش هنری مورد توجه قرار می‌گیرند.

10.قلم زنی

قلم زنی نیز از صنایع دستی مهم و برجسته تبریز است. این هنر از قلم زنی شیراز و اصفهان تأثیر می‌پذیرد، اما دارای سبک و سیاق خاص خود است. قلم زنی به معنای کندن نقوش روی اشیا فلزی است و جزء صنایع دستی اصیل تبریز محسوب می‌شود. هنرمندان قلم زنی تبریز با استفاده از فشار دست و قلم، طرح‌های زیبا و خاص را بر روی سطوح فلزی ایجاد می‌کنند. محصولات تولید شده از این هنر مانند سماورهای قلم زنی و تابلوهای قلم زنی شهرت جهانی دارند.

هنر قلمزنی در تبریز هنری است که قدمتی بسیار طولانی دارد. در این هنر از قلم‌های نازک و فلزی استفاده می‌شود که با ضربه‌زنی و حکاکی بر روی سطح فلزی، طرح‌های زیبا و دقیقی ایجاد می‌شود. قلم زنی در تبریز بر روی اشیاء مختلفی مانند سینی‌ها، چایخانه‌ها، جاقلیزه‌ها و ظروف فلزی انجام می‌شود. این طرح‌ها معمولاً شامل نقوش معماری ایرانی، گل‌ها، حیوانات و عناصر طبیعی دیگر هستند. قلم‌زنی تبریز به عنوان یکی از صنایع دستی معتبر و محبوب در ایران شناخته می‌شود و اثرات زیبا و منحصربه‌فردی دارد.

11.معرق کاری

هنرهای معرق کاری، موزاییک سازی و کاشی معرق در استان آذربایجان شرقی، به دوران سلجوقیان بازگشت پیدا کرده‌اند. هنرمندان و استادان کاشی معرق، ساختمان‌ها و مساجد را با این هنر زیبا تزیین می‌کنند. در شهر تبریز، تابلوهای کوچک کاشی معرق تولید می‌شوند که برای تزیین و تهیه سوغات، گزینه‌های بسیار مناسبی هستند.

12.منبت کاری

منبت کاری روی چوب یکی از صنایع دستی مهم و مشهور در آذربایجان شرقی است. این هنر به واقع حکاکی و تزئین روی چوب است و در تزیین قطعات مختلف در آثار تاریخی تبریز استفاده می‌شود. منبت کاری هنری پیچیده و دقیق است و نیاز به حوصله و ذوق هنرمند دارد. با استفاده از مواد اولیه ارزان، محصولات با ارزشی را خلق می‌کند. الگوها و نقش‌های معمول در این هنر، شامل الگوهای اسلیمی، ختایی و گل و مرغ هستند.

13.تابلوهای ترام سنگ

تابلوهای ترام سنگ، یکی از صنایع دستی جدید و ارزشمند در تبریز هستند. در این تابلوها، به کمک سنگ‌های ریز، تصاویر اشخاص مشهور و محبوب طراحی می‌شوند. در پارک مفاخر تبریز، نمونه‌های برجسته از این هنر را می‌توان مشاهده کرد. طراح و خالق این هنر خلاقانه، صابر اصغری نام دارد. تابلوهای ترام سنگ، آثار هنری منحصر به فرد و دوام‌داری دارند و توسط مسافران و گردشگران بسیار مورد استقبال قرار گرفته‌اند.

14.زیورآلات سنتی

زیورآلات سنتی یکی از صنایع دستی معروف و پرطرفدار در تبریز هستند. در تبریز، علاوه بر طلا با کیفیت بالا، زیورآلات ساخته شده از نقره و طلا با عیار پایین نیز وجود دارند تا همه اقشار جامعه بتوانند آنها را تهیه کنند. تولید این صنایع دستی هفت مرحله دارد و توسط کارآزموده‌ها و هنرمندان انجام می‌شود.

آثار زیبا و ارزشمند زیورآلات سنتی تبریز در فهنرهای معرق کاری، موزاییک سازی و کاشی معرق در استان آذربایجان شرقی به دوران سلجوقیان بازگشت یافته‌اند. هنرمندان و استادان کاشی معرق از آن برای تزیین ساختمان‌ها و مساجد استفاده می‌کنند. در شهر تبریز، تابلوهای کوچک کاشی معرق تولید می‌شود که برای تزیین و تهیه سوغات، گزینه‌های مناسبی هستند.

15.نقره سازی و نقره کوبی

صنعت نقره‌سازی در گذشته در شهر تبریز به طور گسترده انتشار داشت. این هنر در سال ۱۹۱۵ میلادی از ترکیه به ایران وارد شد. اغلب تولیدات نقره‌سازی شامل جواهرات، ظروف کاربردی و تزئینی، آینه و شمعدان و قاب عکس هستند. در تبریز، تولیدات نقره با کیفیت عالی توسط هنرمندان ماهر ساخته می‌شوند.

یکی از هنرهای مشهور در تبریز، “نقره‌کوبی” و “کنده‌کاری روی نقره” است. این هنرها از سازمان یونسکو مهر اصالت دریافت کرده‌اند و به تولیدات صنایع دستی ارزشمند و اصیل شهر شهرت می‌بخشند. نقره‌کوبی اصلاحاً روی تسبیح انجام می‌شود. دانه‌های تسبیح از هسته میوه‌های آووکادو، آبنوس و صندلوس ساخته می‌شوند و به آن‌ها “کشکول” می‌گویند. این دانه‌ها ابتدا سوراخ‌کاری شده و سپس با نقره خالص پر شده می‌شوند.

علاوه بر تسبیح، نقره‌کوبی روی اشیای دیگری مانند تابلو، عصا، پیپ، پایه فندک و استکان نیز انجام می‌شود. این هنر در واقع یک شاخه از هنر قلم‌زنی و صنایع دستی ظریف تبریز است. در گذشته، نقره‌کوبی روی اشیایی مانند شمشیر و زره نیز انجام می‌شد، اما امروزه ترکیب این هنر با چوب، باعث محبوبیت بیشتر آن شده است.

صنایع دستی تبریز را ازکجا تهیه کنیم:

برای تهیه صنایع دستی تبریز، می‌توانید به بازارهای مختلف شهر مراجعه کنید. تهیه سوغات و صنایع دستی شهرهای مختلف توسط گردشگران، علاوه بر رونق بخشیدن به هنرهای اصیل و ارزشمند، بسیار مهم است. گشت و گذار در بازارهای سنتی و مدرن شهرها، نیز به عنوان یک فعالیت تفریحی محسوب می‌شود و جزء جاذبه‌های سفر محسوب می‌شود.

بازار بزرگ تبریز:

در تبریز، بازار بزرگ و سنتی تبریز که بزرگترین بازار سرپوشیده سنتی جهان است، یکی از مقاصد گردشگری و مراکز خرید مهم است. این بازار در سال ۱۳۴۴ قمری توسط تیمورلنگ به سفارش شاهرخ تیموریان بنا شد. در این بازار، می‌توانید انواع صنایع دستی تبریز را از جمله نقره‌سازی، قالی‌بافی، قلم‌زنی، چوب‌کاری و غیره پیدا کنید. همچنین، در بازار‌های دیگری نیز در شهر تبریز می‌توانید صنایع دستی محلی را تهیه کنید.

همچنین، در تبریز می‌توانید کارگاه‌ها و مراکزی را نیز برای یادگیری و تجربه نقره‌سازی و دیگر صنایع دستی محلی پیدا کنید. در این کارگاه‌ها، می‌توانید از هنرمندان ماهر آموزش ببینید و خودتان نیز در ساخت اشیاءی مشارکت کنید.

در نهایت، برای تهیه صنایع دستی تبریز و دیگر صنایع دستی ایران، می‌توانید از فروشگاه‌ها و سایت‌های اینترنتی معتبری استفاده کنید که محصولات اصیل و با کیفیت را عرضه می‌کنند. در اینجا می‌توانید انواع محصولات صنایع دستی تبریز را پیدا کنید و به آسانی خرید کنید.

بازار کفاشان

بازار کفاشان یا بازار کفش دست‌دوز تبریز، مرکز اصلی تولید و فروش انواع کفش‌های دست‌دوز در شهر تبریز واقع شده است. این بازار از خیابان دارایی شروع می‌شود و تا مقابل مسجد مقبره در راسته بازار جدید ادامه دارد. در این بازار، می‌توانید کفش‌های مناسب برای هر سلیقه و بودجه مالی خود را پیدا کنید.

خانه سفال تبریز

همچنین، خانه سفال تبریز که به عنوان موزه زنده سفال نیز شناخته می‌شود، نقش مهمی در معرفی و ترویج هنر سفال در بین گردشگران دارد. این موزه بزرگترین مرکز تولید و عرضه سفال در شهر تبریز است. آن در یکی از خانه‌های قدیمی به نام خانه علوی تبریز واقع شده است و عملاً یک نمایشگاه دائمی است که در آن سفال تولید، آموزش داده می‌شود و نمونه‌هایی از سفال برای فروش نیز موجود است.

اگر به آدرس موزه سفال می‌روید، باید به خیابان شمس تبریزی، ایستگاه گرو، کوچه صرافلار، پلاک ۱۰۰ بروید. این موزه در شهر تبریز قرار دارد.

جمع بندی

صنایع دستی معروف تبریز شامل فرش و تابلوفرش دست‌بافت، محصولات چرمی و کفش دست‌دوز تمام چرم است. سفال خاک سفید که به عنوان محصول معروف تبریز شناخته می‌شود، از روستای زنوز در شهرستان مرند آذربایجان شرقی، در دامنه کوه آق داغ استخراج می‌شود.

بازار بزرگ و سنتی تبریز که به عنوان بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده سنتی جهان شناخته می‌شود، مهم‌ترین مرکز خرید و جاذبه گردشگری در شهر تبریز است.