شهر همدان؛ تاریخ، جغرافیا، اقتصاد
در دل غرب ایران، شهر همدان، پایتخت تاریخی و یکی از میراثهای کهن بشریت قرار دارد. این شهر که به خاطر سفالگریهای هنرمندانهاش شناخته شده، نه تنها گنجینهای از آثار تاریخی است بلکه به عنوان مکانی برای کشف تمدنهای کهن ایرانی به شمار میرود. همدان با موقعیت جغرافیایی منحصربهفرد و جاذبههای فراوان، دعوتنامهای است برای هر گردشگری که خواهان تجربهای به یادماندنی است. با آثار باستانی و جاهای دیدنی همدان بیشتر آشنا شوید!
در قلب ناحیهٔ غربی ایران، همدان بهعنوان کانونی تاریخی و یادگار تمدنهای کهن میدرخشد. این شهر که به هنر سفالگری و دستسازههای بومی شهره است، علاوه بر گنجینهای از آثار ماندگار، درگاهی برای شناخت لایههای اولیهٔ تمدن ایرانی بهشمار میآید. تنوع جاذبهها و موقعیت خاص طبیعی، همدان را به مقصدی میکند که هر گردشگر جویای تجربهای اصیل باید در فهرست خود داشته باشد. در ادامه با دیدنیها و پیشینهٔ همدان همراه شوید.
نمایش
چهره جغرافیایی همدان
استان همدان با مرکزیت شهر همدان در باختر ایران واقع شده است. این استان از شمال با زنجان و قزوین، از جنوب با لرستان، از شرق با مرکزی و از غرب با کردستان و کرمانشاه هممرز است.
مساحت شهرستان همدان ۲۸۳۱ کیلومتر مربع بوده و میانگین ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۱۸۲۰ متر است؛ عاملی که سیمای آبوهوایی ویژهای به شهر بخشیده است.
گسترهای از جاذبههای طبیعی، مذهبی و تاریخی در همدان، سلیقههای گوناگون را به سوی خود میکشاند. این شهر در عصر مادها بنیان نهاده شد؛ آن زمان «هگمتانه» نام داشت و بهعنوان پایتخت ایران شناخته میشد.
شهر همدان از خطالرأس الوند تا مرزهای شرقی استان امتداد مییابد. ارتفاعات رشتهکوه الوند در جنوب شهرستان، بیانگر اقلیم کوهستانی و زمستانهای سرد این ناحیه است.
برای رسیدن به همدان میتوانید از هواپیما، اتوبوس، خودرو شخصی یا قطار بهره ببرید. فرودگاه همدان حدود ۵ کیلومتر با شهر فاصله دارد و پایانهٔ اتوبوسرانی در بلوار انقلاب جای گرفته است. در مسیر ریلی نیز میتوان به ایستگاه راهآهن ملایر رفت و از آنجا به نقاط مختلف دسترسی داشت.
با این حال، بخش زیادی از سفرها به همدان با خودرو شخصی انجام میشود. اگر از تهران حرکت میکنید، مسیر بهینه، جادهٔ تهران–ساوه و سپس ساوه–همدان است. مسیرهای جایگزین شامل جادهٔ بوئینزهرا و مسیر قزوین–همدان نیز قابل انتخاباند.
در مجموع، درگاههای ورودی شمالی استان، بهویژه ساوه–همدان و زنجان–همدان، پرترددترین مسیرهای ورود به همدان محسوب میشوند.
ترکیب جمعیتی و اقتصاد همدان
طبق سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، جمعیت استان همدان یکمیلیون و ۷۳۸ هزار و ۲۳۴ نفر ثبت شده است.
از سال ۱۳۶۴ خورشیدی، شهرکهای صنعتی متعددی در استان شکل گرفت و اکنون ۱۷ شهرک صنعتی در همدان فعال است. افزون بر این شهرکها، واحدهایی همچون قطعهسازی خودرو، تولید موکت، صنایع کیک و شکلات و کارخانه شیشه از کانونهای صنعتی شاخص شهر به شمار میروند.
جایگاه جغرافیایی مناسب، آبوهوای معتدل، خاک حاصلخیز و نیروی کار خلاق، همدان را به قطب تولیدات کشاورزی بدل کرده است. این استان علاوه بر تأمین نیازهای خود، بخشی از تقاضای دیگر مناطق کشور را نیز برآورده میسازد.
همدان در تولید گردو، سیر و سیبزمینی رتبه نخست کشور را دارد؛ در تولید انگور در جایگاه سوم و در تولید کشمش در رتبه دوم قرار گرفته است.
گذشته و سرگذشت همدان
کندوکاوهای باستانشناختی در تپههای گودین و سگاوی نزدیک کنگاور و نیز نوشیجان ملایر، پرده از فرهنگ و تمدن مادها برداشته است. از میان یافتهها میتوان به نمونههای نخستینِ نوشتار، اشکال اولیهٔ سکه و جلوههای آغازینِ آیین و معماری ایرانی اشاره کرد.
به روایت هرودوت، مادها در اواخر سدهٔ هشتم پیش از میلاد به رهبری دیاکو به انسجام سیاسی–نظامی رسیدند و نخستین دولت قدرتمند فلات ایران را بنیان گذاشتند. دیاکو هگمتانه (همدان) را به پایتختی برگزید و به فرمان او استحکامات سترگی با هفت حصار تودرتو و هر یک به رنگی خاص، بنا شد.
این شهر طی حدود ۱۵۰ سال فرمانروایی مادها در آبادانی بود و پس از فروپاشی آن دولت، هرچند مرکزیت نخستین را از دست داد، اما بهعنوان یکی از سه پایتخت هخامنشی نیز جایگاه ویژهای داشت.
کتیبههای گنجنامه، بقایای ستونهای سنگی کاخهای هخامنشی و جامها و الواح زرین و سیمین کشفشده در همدان، اهمیت این شهر را در آن دوران نشان میدهد.
از عهد سلوکی و اشکانی، مجسمهٔ شیرِ سنگی، بقایای یک گورستان در همدان و آثار اندکی از معبد لائودیسه در نهاوند برجای مانده است. در رسالهای پهلوی به نام «شهرها» متعلق به روزگار قباد (حدود ۵۰۰ میلادی)، بنای همدان به یزدگرد اول نسبت داده شده که مؤید اقدامات عمرانی مهم در آن دوره است.
۲۵ قرن پیش، شاهنشاهی هخامنشی بخش بزرگی از جهان باستان را در دست داشت و هگمتانه بهعنوان یکی از دو پایتخت این امپراتوری، از شهرهای شاخص جهان بود. داریوش اول (۵۲۲ تا ۴۸۶ ق.م) پس از کتیبهٔ بیستون، دومین سنگنوشتهٔ خود را بر صخرههای کوه الوند حک کرد و پس از او خشایارشاه (۴۸۶ تا ۴۶۶ ق.م) همان متن را با تغییراتی به نام خود ثبت نمود.
در ایران پس از اسلام نیز همدان فراز و فرودهای بسیار دید. در دورهٔ سلجوقیان عراق عجم، این شهر پایتخت سیاسی دودمان بود. پس از یورش مغول، همدان نزدیک به سه سده ویران ماند؛ زمانی به دست عثمانیان افتاد و با تلاش نادرشاه بازپس گرفته شد. از عهد قاجار روند بازسازی آغاز شد و آرامآرام شهر جان تازه گرفت. همین رفتوآمدهای تاریخی زمینهٔ شناخت امروز ما از دیدنیهای همدان و پاسداشت تلاش مردم آن را فراهم کرده است.
برای مطالعه بیشتر:
- سرابهای نهاوند؛ زندگی در دل پرآبترین چشمهسارهای غرب ایران
همدان در کدام بخش ایران است؟
استان همدان یکی از استانهای باختری کشور بهشمار میآید. همسایگان آن در شمال و شرق و جنوب و غرب بهترتیب زنجان، قزوین، مرکزی، لرستان، کردستان و کرمانشاه هستند. جایگاه دقیق همدان را در نقشهٔ زیر میبینید:
جمعبندی نهایی
همدان با پشتوانهٔ تاریخی سترگ و تنوع فرهنگیِ چشمگیر، تنها موزهای از گذشته نیست؛ شهری است که هر مسافر میتواند در آن پیوندی نزدیک با هویت ایرانی تجربه کند. دیدار از دیدنیهای همدان فرصتی کمنظیر برای لمس تاریخ و فرهنگ این سرزمین است. «پایتخت کهن در دل تاریخ» منتظر قدمهای شماست.
