صنایع دستی استان مازندران، یکی از مقاصد سفر محبوب در شمال کشور است و دارای تنوع و زیبایی فراوانی هستند. این صنایع دستی از بهترین سوغاتی‌های این استان به شمار می‌آیند. مازندران با سواحل زیبا و طبیعت سرسبز خود، همواره مقصدی مورد علاقه برای سفرهای تفریحی بوده است و دیدنی‌های آن طبیعت بکر و جذاب است که هر بار شما را جذب خود می‌کنند. این منطقه از گذشته‌ای دیرین برخوردار است و با نام‌هایی مانند تپورستان و طبرستان شناخته می‌شده است.

صنایع دستی مازندران حاکی از هنر، فرهنگ و صنعت این منطقه هستند. در گذشته، مازندران یکی از پنج استان برتر در زمینه صنایع دستی کشور بود و تا به امروز ۲۰ رشته صنایع دستی این استان به عنوان نماد ملی شناخته شده‌اند. صنایع دستی مازندران شاهد هنر و خلاقیت اقوامی است که با این صنایع سر و کار دارند و تجلی‌گاهی از فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی را به نمایش می‌گذارند. این صنایع دستی می‌توانند به‌عنوان یک پیام‌رسان از فرهنگ و تمدن ایرانی در سطح جهان مطرح شوند.

بررسی‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در غار کمربند و هوتو در بهشهر، اشیایی که شش هزار سال قبل از میلاد مسیح تولید شده‌اند، حکایت از آگاهی مردم آن زمان در زمینه ریسندگی و تبدیل پشم به نخ دارند. همچنین وجود مصنوعات سنگی، سنگ تراشی‌های مسی، سفالی و مفرغی زرین نشانه تولید لوازم خانگی توسط مردم این استان در گذشته است.

حصیر بافی

کلاه، سبد، زنبیل، زیرانداز و سایر وسایلی که از حصیر بافته می‌شوند، اولین چیزهایی هستند که در استان مازندران توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند و معمولاً به عنوان سوغات شمال خریداری می‌شوند. هنرمندان مازندرانی این وسایل حصیری را با استفاده از گیاهانی مانند “گاله” و “واش” که در باتلاق‌ها و آب‌بندان‌ها رشد می‌کنند و با استفاده از چوب، نی، و علف‌هایی به نام “وران” و “سازیر” می‌سازند. آن‌ها این گیاهان را پس از پایان فصل بهار از آب‌بندان‌ها برداشت می‌کنند و آن‌ها را خشک می‌کنند.

حصیربافی در استان مازندران یکی از صنایع دستی محبوب است و بیشتر در غرب استان، به ویژه در شهر رامسر رواج دارد. این هنر دستی را می‌توان در تمام شهرهای ایران پیدا کرد. در گذشته، محصولات حصیربافی به عنوان لوازم ضروری در خانه‌ها استفاده می‌شدند، اما امروزه بیشتر به منظور تزئین و دکوراسیون مورد استفاده قرار می‌گیرند. در استان مازندران، هنوز هم از نوعی حصیر به نام “کوب” به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود.

صنایع چوبی

صنایع چوبی نیز در استان مازندران به دلیل شرایط آب و هوایی و وجود جنگل‌های گسترده بسیار پرطرفدار است. اشیای زیادی از چوب در این منطقه ساخته می‌شوند. مثلاً جعبه جواهر، صفحه و مهره‌های بازی شطرنج، بازی تخته، قلیان، پیمانه و ظروف شیر، قاشق شربت‌خوری، قندان، مجسمه‌های حیوانات و صندوق‌های چوبی تنها بخش کوچکی از صنایع چوبی استان مازندران هستند که برای گردشگران داخلی و خارجی به عنوان سوغات محبوبیت دارند. هنرهایی مانند کنده‌کاری روی چوب، منبت، مشبک و برجسته‌کاری نیز در این منطقه رواج دارند.

ذوق و استعداد مردم مازندران در طول زمان باعث شده است که آثار زیبایی در کنده‌کاری رویچوب، منبت، حصیربافی و سایر صنایع دستی این منطقه تولید شود. در طول سال، نمایشگاه‌ها و بازارهای هنری در استان مازندران برگزار می‌شوند که محصولات صنایع دستی محلی را به نمایش می‌گذارند و گردشگران می‌توانند این محصولات را خریداری کنند.

گره‌چینی یکی از صنایع چوبی جالب‌توجه در ایران است. این صنعت شامل ساخت پنجره‌های زیبا و دست‌ساز با نقوش چوبی است که نور و روشنایی را به داخل فضا می‌آورد. این پنجره‌ها با استفاده از هنر گره‌سازی و الگوهای هندسی سه و چهار گوشه، ستاره‌های چهار و هشت پر و شیشه‌های رنگی ساخته می‌شوند و برای تزیین نمای خارجی و درونی ساختمان‌ها استفاده می‌شود. گره‌سازی به مفهوم کلاف کردن نوارهای باریک چوب با روش فاق و زبانه و یا بریدن قطعات چوبی با الگوهای هندسی انجام می‌شود. شهرستان‌های بابل، ساری، آمل، قائمشهر و چالوس از مراکز مهم تولید درب و پنجره‌های گره‌چینی در ایران هستند.

مشبک نیز از ترکیب برجسته‌کاری و منبت به وجود می‌آید. در گذشته، صنعت منبت‌کاری به‌همراه ساخت قالب‌های مشترک برای درب و پنجره به شکل مشبک مشغول بود. آن‌ها فضای خالی بین گره‌ها را با استفاده از شیشه‌های رنگی پر می‌کردند تا آثار زیبایی از چوب خلق شود.

لاک تراشی

لاک تراشی یک هنر است که در آن، لوازم چوبی با استفاده از تراشیدن ریشه و تنه درختان جنگل ساخته می‌شوند. برای این هنر از درختانی مانند افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد، نم‌دار و انجیلی استفاده می‌شود. لاک تراشی در گذشته در مناطق روستایی و جنگلی رواج داشت و مردم این مناطق از این هنر برای ساخت ابزارهای ضروری زندگی خود استفاده می‌کردند. آن‌ها با استفاده از ریشه و تنه درختان و بدون استفاده از ابزارهای مدرن، انواع وسایل چوبی مانند لیوان، کاسه، قاشق، چوبی، قندان، تنباکوس‌کش و قوری تولید می‌کردند.

هنر لاک تراشی مازندران در سال ۲۰۱۲ میلادی موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شد. ابزارهای استفاده شدهلوازم چوبی با استفاده از تراشیدن ریشه و تنه درختان جنگل ساخته می‌شوند. افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد، نم‌دار و انجیلی از درختانی هستند که چوب آن‌ها برای لاک تراشی استفاده می‌شود. در گذشته، مردم مناطق روستایی و جنگلی از این هنر برای ساخت ابزارهای ضروری استفاده می‌کردند. آن‌ها با استفاده از ریشه و تنه درختان، بدون استفاده از ابزارهای مدرن، مانند لیوان، کاسه، قاشق، چوبی، قندان، تنباکوس‌کش و قوری تولید می‌کردند.

هنر لاک تراشی مازندران در سال ۲۰۱۲ میلادی موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شد. ابزارهای استفاده شده در این هنر شامل تبر، تیشه، اره، سوهان، چوبساب، مغار، اسکنه، رنده، رخ درشت یا دارکن، دله‌گیر و چکش چوبی است.

هنر لاک تراشی یکی از صنایع دستی خلاقانه است و شما می‌توانید انواع محصولات آن را به عنوان سوغاتی بخرید. ظروف لاک تراشی که از ریشه درختان ساخته می‌شوند، سبک‌تر و مقاوم‌تر در برابر سرما و گرما هستند. این ظروف به راحتی ترک نمی‌خورند و در اثر ضربه شکسته نمی‌شوند؛ بنابراین لاک تراشان معتقدند که اگر به خوبی مراقبت کنید، ظروف لاک تراشی ساخته شده از ریشه درختان می‌توانند بیش از ۱۰۰ سال مدت طول عمر داشته باشند. در عوض، لوازمی که از ساقه درختان ساخته می‌شوند، استحکام خوبی ندارند و به همین دلیل لاک تراشان لوازم خانگی را از ریشه زیرین درختان تهیه می‌کنند؛ ریشه‌هایی که با شیب ملایمی در خاک جا می‌گیرند و کمتر در معرض برف و باران قرار دارند. در ادامه با انواع ظروف چوبی که در استان مازندران استفاده می‌شوند، آشنا شوید.

– لاک (خردخار): لاک یک ظرف بزرگ است که در اطراف آن به داخل جمع می‌شود و به زبان محلی مازندرانی به نام “خردخار” شناخته می‌شود. در گذشته، این ظرف بیشتر برای خوردن غذا و به خصوص “گرماس پلا” استفاده می‌شد.

– قاشق، ملاقه و کفگیر: این وسایل چوبی با نام‌های “گچه”، “پل گیر” و “کترا” در زبان محلی شناخته می‌شوند و از ساقه و شاخه درخت شمشاد ساخته می‌شوند. گچه به اندازه کوچک‌تری برای خوردن غذا یا آش استفاده می‌شود و یکی از مزیت‌های آن این است که در هنگام خوردن آش یا غذای گرم، دهان را سوخته نمی‌کند. کترا شبیه به گچه است، اما بزرگ‌تر و برای هم زدن آش استفاده می‌شود.

– دانه پاش: دانه پاش یک سینی است که برای پاک کردن برنج و حبوبات استفاده می‌شود.

– جوله: جوله یا جاله یک وسیله شبیه به پارچ آب است که برای آشپزی و مخلوط کردن مواد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این وسیله با استفاده از ساقه درخت شمشاد ساخته می‌شود.

– سفره: سفره یا “میر” وسیله‌ای است که بر روی میز قرار می‌گیرد و برای سرو غذا استفاده می‌شود. سفره‌ها از ریشه درختان ساخته می‌شوند و زیبایی و استحکام خاصی دارند.

– قاب عکس: قاب‌های عکس نیز می‌توانند از چوب لاک تراشی ساخته شوند. این قاب‌ها زیبا و دوام بالایی دارند و می‌توانند عکس‌ها را به خوبی نمایش دهند.

این فقط چند نمونه از محصولات لاک تراشی هنرمندان مازندرانی هستند. اما لاک تراشی در سراسر ایران و در سایر مناطق جهان نیز انجام می‌شود و هر منطقه می‌تواند محصولات خاص خود را داشته باشد.

سفالگری

هنر سفالگری دارای سابقه‌ای بسیار قدیمی است و قبل از پراکندگی جغرافیایی بسیاری وجود داشته است. ظروف سفالینی که در غارهای ایران کشف شده‌اند و عمری بیش از هفت هزار سال دارند، شاهد قدمت این هنر دستی هستند. سفالگری در سراسر ایران دیده می‌شود و مردم مازندران نیز از گذشته به ساخت ظروف سفالی برای خانه‌های خود مشغول بودند. این امر به دلیل وجود خاک رس فراوان در این منطقه بود. هنرمندان مازندرانی امروزه نیز در کارگاه‌های مختلف با استفاده از هنر خود و گل‌پخته، ظروف سفالی زیبا تولید می‌کنند و آن‌ها در فروشگاه‌های صنایع دستی به فروش می‌رسند.

برای ساخت ظروف سفالی از ابزارهایی مانند چرخ، کاردک برای بریدن و سوراخ کردن کار، غربال، سطل، تشت، کوره، ول کارد، نخ و قالب گل استفاده می‌شود. یکی از مراکز ساخت سفال و سفالگری در منطقه جویبار قرار دارد و آقای غلامعلی چینی‌ساز به عنوان یکی از استادان این منطقه شناخته می‌شود. در شهرهایی مانند بهنمیر، جویبار، چالوس، تنکابن و برخی از روستاهای بابل، آمل و قائمشهر نیز سفالگری و ساخت ظروف سفالی رونق دارد.

نمدمالی

نمدمالی نیز در بیشتر مناطق مازندران شایع است، اما بیشتر در منطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر دیده می‌شود. این هنر دستی قدیمی در استان مازندران وجود دارد و چند هزار سال قدمت دارد، اما تاریخ و مکان دقیق پیدایش آن مشخص نیست. در فرایند نمدمالی، با استفاده از الیاف پشمی و آب، محصولاتی مانند کلاه، کوله، کلمد، دوش‌نمد و فرش‌های نمدی تولید می‌شوند. جالب است بدانید که نمد را نمی‌بافند، بلکه با استفاده از فشار دست یا پا روی ترکیب الیاف و آب، آن را تولید می‌کنند. نمدمالی در بیشتر مناطق مازندران رونق دارد، اما بیشتر در منطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر مشکل می‌گیرد.

پارچه بافی

پارچه بافی یکی از هنرهای دستی قدیمی در استان مازندران است که در مناطق مختلف این استان انجام می‌شود. هنرمندان پارچه باف در گذشته از نخ، ابریشم و پشم استفاده می‌کردند و با این پارچه‌ها لباس‌های مختلف می‌دوختند. در استان مازندران، پارچه‌های نخی با نام “شمد” که خنک و لطیف هستند، پارچه‌های ابریشمی با نام “الیجه” و پارچه‌های پشمی با نام‌های “چوغا” و “باشلق” مشهور هستند. در این منطقه، از پارچه‌های ابریشمی برای دوخت کت زنانه، از پارچه‌های پشمی برای دوخت پالتو و از پارچه “شمد” به عنوان پتو استفاده می‌شود.

از نظر ما که در زمان حاضر هستیم، پارچه بافی سنتی شاید کمی عجیب به نظر برسد، اما در گذشته، زنان و مردان بسیاری با استفاده از هنر و خلاقیت خود، با دست پارچه می‌بافتند. امروزه، این پارچه‌ها از جمله صنایع دستی و سوغاتی‌های استان مازندران محسوب می‌شوند. پارچه‌های دستباف در استان مازندران با استفاده از دستگاه‌های خاصی بافته می‌شوند. در ابتدا از دستگاه‌های دووردی و چهاروردی استفاده می‌شد، اما به مرور زمان، این دستگاه‌ها به دستگاه‌های ژاکارد دستی، تک فاز و سه فاز تبدیل شدند. رامیان در استان مازندران یکی از مراکز مهم تولید پارچه‌های ابریشمی است.

موج بافی

موج بافی نوعی پارچه دستبافته از پشم است که با نام‌های “رختخواب پیچ” و “ایزار” نیز شناخته می‌شود. موج بافی به دلیل استفاده از مواد اولیه ارزان قیمت، هنری رایج و جذابیت خاص، در بسیاری از شهرها و روستاهای استان مازندران انجام می‌شود. این نوع پارچه پشمی نرم، سبک و محکم است.

همچنین یک نوع دیگر از پارچه دستبافته به نام “چادر شب” وجود دارد که شبیه به موموج بافی است اما با استفاده از نخ‌های رنگارنگ و طرح‌های هندسی تزئین شده است. این پارچه‌ها معمولاً برای تزئین و دکوراسیون داخلی استفاده می‌شوند، مانند روان‌کاری میز، پتو، بالش و غیره.

جوراب بافی

جوراب بافی یکی از صنایع دستی رایج و بومی در استان مازندران، به خصوص در روستای “صالحان” و روستای “آلاشت”، که در توابع سوادکوه قرار دارند، انجام می‌شود. برای بافت جوراب در این منطقه از پشم گوسفند بدون رنگ‌آمیزی استفاده می‌شود.

انواع جوراب‌های مختلف، از جمله جوراب چکمه‌ای و گردن بلند و کوتاه با نقوش متنوع، در استان مازندران تولید می‌شوند. بافت جوراب‌ها در این استان با استفاده از دستگاه جوراب‌بافی یا به صورت دستی صورت می‌گیرد و می‌توانید انواع آن‌ها را در بازارچه‌های سنتی و محلی روستاها و شهرها پیدا کنید. جوراب‌های دست‌باف، برای استفاده در زمستان و همراهی با پاپوش مناسب هستند.

جارو بافی

جارو بافی نیز یکی از صنایع دستی کهن و ارزشمند در شهر امیرکلا با بیش از ۱۰۰ سال سابقه وجود دارد. شهر امیرکلا، یکی از شهرهای مهم استان مازندران است و دارای تاریخچه بزرگی در زمینه شعر و اندیشه و صنایع دستی و سنتی است. هنرمندان محلی در امیرکلا، با بکارگیری ظرافت و هنرمندی، ساقه‌های جارو را با هم تنیده و در قسمت سکان دسته از سیم‌های نازک استفاده می‌کنند و بخش تاج جارو را با نخ‌های پلاستیکی به رنگ‌های شاد و متنوع تزیین می‌کنند. این رنگ‌ها از روحیه پرانرژی مردم منطقه الهام می‌گیرند.

چنته

چنته نیز نوعی کیف دسته‌دار است که مراحل تولید آن به مراحل تولید جاجیم شباهت زیادی دارد. روستای لفور در توابع سوادکوه، یکی از مراکز تولید چنته است و به همین دلیل این صنایع دستی را با نام چنته لفور شناخته می‌شود. در گذشته، چتنه برای حمل وسایل شخصی به کار می‌رفت و این هنر دستی در استان مازندران تاریخچه طولانی دارد. چنته با استفاده از دستگاهی به نام کرک‌چال تولید می‌شود و پس از دوردوزی، با گل‌های کاموا، مهره‌های تزیینی و خرمهره‌هایمتنوعی تزئین می‌شود.

استان مازندران با تنوع فرهنگی و قومیتی که در آن وجود دارد، بسیاری از صنایع دستی منحصر به فرد و زیبا را تولید می‌کند. جوراب بافی، جارو بافی و چنته لفور تنها نمونه‌هایی از این صنایع دستی است. این صنایع دستی نه تنها میراث فرهنگی و هنری این منطقه را نشان می‌دهند، بلکه به عنوان منابع درآمدزایی و اشتغالزایی برای مردم محلی نیز اهمیت دارند.

صنایع دستباف استان مازندران:

 گلیم بافی و جاجیم بافی

گلیم بافی یکی از هنرهای دستی است که در بیشتر شهرها و روستاهای ایران انجام می‌شود، و استان مازندران نیز این هنر را دنبال می‌کند. گلیم‌ها با توجه به نقوشی که روی آن‌ها بافته می‌شود، قابل تشخیص هستند. در استان مازندران، نقوش گلیم‌ها اغلب به شکل هندسی با الهام از طبیعت هستند و از رنگ‌های تند و شاد مانند قرمز، نارنجی، کرم، سبز و سرمه‌ای استفاده می‌شود. گلیم با دستگاه‌های مختلفی بافته می‌شود، مانند گلیم ساده‌باف، گلیم چرخی‌باف و گلیم سوزنی.

جاجیم نیز یکی از هنرهای دستی مهم در روستاهای استان مازندران است. از جاجیم به عنوان زیرانداز، پشتی، سجاده، رختخواب پیچ، مفرش، پتو، وریه کرسی و غیره استفاده می‌شود. هنر جاجیم بافی در بسیاری از روستاهای استان مازندران رواج دارد. زنان در روستاها جاجیم را بافته و مردان در مرحله تهیه پشم نقش دارند. در بافت جاجیم از نقوش مختلفی استفاده می‌شود، مانند چهار گل، خشتی، پنجه‌ای، گل آفتابگردان و آفتاب تیره. حاشیه جاجیم نیز با طرح مثلث دندانه‌دار پر می‌شود.

تولید گلیم و جاجیم در استان مازندران با استفاده از نخ‌های پشمی یا پنبه‌ای صورت می‌گیرد. ابعاد این دستبافته‌ها متغیر است، اما معمولاً طول آن‌ها بین ۲۰ تا ۳۵ سانتیمتر است و ممکن است به طول ۲۰ تا ۴۰ متر هم برسد. تولید جاجیم در روستای آلاشت به خصوص رونق بیشتری دارد و به همین دلیل این روستا به عنوان شهر ملی جاجیم شناخته می‌شود. برای بافت جاجیم در ابعاد بزرگ‌تر، چند جاجیم بافته شده به هم متصل می‌شوند تا یک جاجیم در اندازه دلخواه شکل بگیرد.

قالی‌بافی

قالی‌بافی یکی از هنرهای دستی در استان مازندران است. قالی کلاردشت، نوع خاصی از قالی است که در این منطقه تولید می‌شود. قالی کلاردشت به دلیل بافت درشت و رج نازک به قالی خرسک معروف است. این قالی بیشتر در روستای مکارود بافته شده و برای صادرات به کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طرح‌ها و نقوش قالی کلاردشت از خلاقیت قالی‌بافان الهام می‌گیرند. برخی از طرح‌ها شامل نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه‌ای، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله، خرکی، شکری، سیخ کبابی و مزلقان هستند. رنگرزی قالی کلاردشت به صورت سنتی انجام می‌شود.

قالی کلاردشت یکی از سوغاتی‌های منحصربه‌فرد استان مازندران است. این قالی‌ها زیبایی و طبیعت کوهستانی منطقه را به تصویر می‌کشند. نقش “مل چفته” که در حاشیه گلیم هرسین دیده می‌شود، نمونه‌ای از نقش‌های قالی کلاردشت است.

دیگر صنایع دستی مازندران

علاوه بر قالی کلاردشت، در استان مازندران صنایع دستی دیگری نیز وجود دارند. برخی از این صنایع شامل طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی، عروسک سازی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، سوزن دوزی، رنگرزی و چاپ سنتی، فرآورده‌های پوست و چرم و هنرهای مرتبط با فلز می‌باشند. اما تولید و عرضه این صنایع معمولاً محدود است.

برای خرید صنایع دستی استان مازندران می‌توانید به نمایشگاه‌های دائمی و موقتی صنایع دستی، پاساژها، بازارچه‌ها، بازارها، چند شنبه بازارها و فروشگاه‌های جاده‌ای مراجعه کنید.