هسته‌ای در کشاورزی ــ 51 | ضدعفونی مرغ و ماهی با فناوری هسته‌ای
پرتودهی به‌عنوان یکی از کاربردهای فناوری هسته‌ای، روشی ایمن و کارآمد برای ضدعفونی گوشت سفید و افزایش ماندگاری آن محسوب می‌شود.
خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ مرغ و ماهی به‌عنوان دو منبع اصلی پروتئین حیوانی در جهان اهمیت زیادی دارند. این محصولات بسیار حساس بوده و پس از ذبح یا صید به‌سرعت دچار فساد می‌شوند. یکی از راهکارهای نوین برای افزایش ایمنی و ماندگاری گوشت سفید، استفاده از فناوری هسته‌ای و پرتودهی است. این روش می‌تواند بار میکروبی را کاهش داده و شرایط لازم برای صادرات ایمن‌تر را فراهم آورد.
بیشتر بخوانید
هسته‌ای در کشاورزی ــ 47 | فناوری هسته‌ای، می‌تواند کیفیت «خیار» را هم افزایش دهدهستهای در کشاورزی ــ 48| بررسی چرخه عناصر غذایی در خاک، با پرتو هسته‌ای
ضرورت و اهمیت ضدعفونی مرغ و ماهی
بازارهای جهانی استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای برای واردات محصولات غذایی دارند. وجود عوامل بیماری‌زا مانند سالمونلا یا لیستریا در مرغ و ماهی می‌تواند صادرات را متوقف کند. بنابراین، ضدعفونی مؤثر این محصولات از نظر بهداشت عمومی و همینطور از نظر اقتصادی و رقابتی نیز ضروری است. پرتودهی می‌تواند این نیاز را برآورده سازد.
معرفی و اصول کلی فناوری پرتودهی
پرتودهی فرآیندی است که طی آن مواد غذایی در معرض پرتوهای یونیزان (گاما، ایکس یا الکترونی) قرار می‌گیرند. این پرتوها با آسیب‌زدن به DNA میکروارگانیسم‌ها، آن‌ها را نابود کرده یا غیرفعال می‌کنند. درعین‌حال، دز پرتودهی باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که کیفیت تغذیه‌ای و طعم گوشت حفظ گردد.
یک سیستم پرتودهی شامل منبع پرتو (کبالت-60 یا شتاب‌دهنده الکترونی)، محفظه محافظ برای ایمنی، نوار نقاله برای انتقال محصولات و دستگاه‌های پایش دز است. این اجزا باید هماهنگ عمل کنند تا فرآیند پرتودهی مرغ و ماهی به‌طور یکنواخت و کنترل‌شده انجام شود.
انواع کاربردها در ضدعفونی گوشت سفید
پرتودهی در مرغ و ماهی چندین کاربرد دارد:
- کاهش بار میکروبی: نابودی باکتری‌های مضر.
- افزایش ماندگاری: جلوگیری از فساد سریع.
- ایمنی غذایی: کاهش خطر بیماری‌های منتقله از غذا.
- تسهیل صادرات: انطباق با استانداردهای بین‌المللی.
استانداردها و دستورالعمل‌های ملی و بین‌المللی
سازمان‌های IAEA، FAO و WHO دز پرتودهی مناسب برای گوشت سفید را بین 2 تا 7 کیلوگری پیشنهاد کرده‌اند. این دزها به‌گونه‌ای تعیین شده‌اند که در عین نابودی عوامل بیماری‌زا، کیفیت تغذیه‌ای و حسی محصول حفظ شود. کشورها نیز موظف‌اند استانداردهای ملی خود را هماهنگ با این دستورالعمل‌ها تدوین کنند.
تأثیرات اقتصادی
ضدعفونی با پرتودهی موجب کاهش ضایعات و افزایش ماندگاری محصولات پروتئینی می‌شود. این امر توان رقابتی کشورها را در بازار جهانی بالا می‌برد و درآمد بیشتری برای تولیدکنندگان ایجاد می‌کند. همچنین، صادرات پایدارتر موجب بهبود تراز تجاری می‌شود.
مزایای پرتودهی نسبت به روش‌های سنتی
فرایند پرتودهی شامل آماده‌سازی محصول، بسته‌بندی در ظروف مناسب و قرار دادن در دستگاه پرتودهی است. پس از اعمال دز مشخص، محصولات برای صادرات آماده می‌شوند. کنترل دقیق دز پرتو و رعایت استانداردهای بهداشتی از عوامل کلیدی موفقیت این فرآیند هستند.
روش‌های سنتی مانند استفاده از مواد شیمیایی یا انجماد سریع محدودیت‌هایی دارند. مواد شیمیایی می‌توانند باقیمانده مضر ایجاد کنند و انجماد نیز هزینه‌بر است. در مقابل، پرتودهی روشی بدون باقیمانده شیمیایی و مقرون‌به‌صرفه‌تر است که ایمنی بالاتری ایجاد می‌کند.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
باوجود مزایا، پرتودهی مرغ و ماهی با چالش‌هایی نیز همراه است. هزینه احداث تأسیسات پرتودهی بالا است و آگاهی عمومی درباره ایمنی این محصولات محدود می‌باشد. علاوه‌براین، مصرف بیش‌ازحد دز پرتو ممکن است بر ویژگی‌های حسی گوشت تأثیر منفی بگذارد. بنابراین، مدیریت علمی فرآیند ضروری است.
اثر پرتودهی در رفع چالش‌های صادراتی
یکی از موانع اصلی صادرات مرغ و ماهی، وجود عوامل بیماری‌زا مانند سالمونلا، اشرشیاکلی و ویروس‌های خاص دریایی است. بسیاری از کشورها برای واردات این محصولات آزمایش‌های دقیق میکروبیولوژیکی انجام می‌دهند. پرتودهی می‌تواند به‌طور مؤثر این عوامل را نابود کند و محصولات را با استانداردهای بین‌المللی منطبق سازد. به این ترتیب، پرتودهی نقش کلیدی در رفع موانع تجاری و گسترش بازارهای صادراتی ایفا می‌کند.
پیشرفت‌های نوین در این حوزه
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که استفاده از پرتودهی همراه با فناوری‌های بسته‌بندی هوشمند می‌تواند کیفیت گوشت سفید را به‌طرز چشمگیری افزایش دهد. همچنین، توسعه سیستم‌های پرتودهی با دز کنترل‌شده و امکان ردیابی دیجیتال فرآیند، اعتماد مصرف‌کنندگان و واردکنندگان را افزایش داده است. این نوآوری‌ها موجب ارتقای جایگاه جهانی این فناوری شده‌اند.
تأثیر بر سلامت عمومی و ایمنی غذایی
پرتودهی مرغ و ماهی تأثیر مستقیم بر ارتقای سلامت عمومی دارد. این فناوری با کاهش خطر بیماری‌های منتقله از غذا، ایمنی مصرف‌کنندگان را تضمین می‌کند. همچنین، پرتودهی برخلاف برخی روش‌های شیمیایی، هیچ‌گونه باقیمانده مضر در محصول باقی نمی‌گذارد و از نظر تغذیه‌ای نیز کیفیت پروتئین‌ها و اسیدهای چرب سالم حفظ می‌شود.
آینده‌شناسی و مسیرهای پژوهشی
آینده پرتودهی در ضدعفونی گوشت سفید روشن است. انتظار می‌رود که ترکیب این فناوری با روش‌های نوین مانند نانوتکنولوژی در بسته‌بندی و هوش مصنوعی در پایش کیفیت، انقلابی در صنعت غذا ایجاد کند. پژوهش‌های آینده احتمالاً بر کاهش هزینه‌ها و افزایش دسترسی تولیدکنندگان کوچک و متوسط به این فناوری متمرکز خواهند بود.
توصیه‌های سیاستی برای کشورها
برای توسعه استفاده از پرتودهی در صادرات مرغ و ماهی، کشورها باید:
- در زیرساخت‌های پرتودهی سرمایه‌گذاری کنند.
- استانداردهای ملی هماهنگ با دستورالعمل‌های بین‌المللی تدوین نمایند.
- فرهنگ‌سازی عمومی و آموزش تولیدکنندگان را تقویت کنند.
- همکاری با سازمان‌های بین‌المللی را گسترش دهند.
جمع‌بندی
پرتودهی به‌عنوان یکی از نوآورانه‌ترین کاربردهای فناوری هسته‌ای در کشاورزی و صنایع غذایی، روشی کارآمد برای ضدعفونی مرغ و ماهی و افزایش ماندگاری آن‌هاست. باوجود چالش‌هایی مانند هزینه زیرساخت و نیاز به فرهنگ‌سازی، تجربه‌های جهانی نشان داده‌اند که این فناوری می‌تواند نقش مهمی در ارتقای کیفیت، توسعه صادرات و تأمین امنیت غذایی ایفا کند.
——–
منابعی برای مطالعه بیشتر
- IAEA. (2020). Nuclear techniques in agriculture. Vienna.
- FAO. (2019). Food safety standards for poultry and fish. Rome.
- Shu, Q. Y. (2009). Induced plant mutations in the genomics era. FAO.
- Singh, B., & Datta, S. (2020). Agricultural radiation biology. Elsevier.
- Jain, H. K. (2018). Food irradiation in meat industry. Springer.
- IAEA & FAO. (2022). Guidelines for food irradiation safety. Vienna.
- OECD. (2021). Economic impacts of meat trade. Paris.
- Ahloowalia, B. S. (2019). Radiation techniques in food safety. Plant Biotechnology Reports.
- Kharkwal, M. C. (2015). Food irradiation and nutrition. Academic Press.
- FAO & WHO. (2018). Food safety and nuclear applications. Geneva.
- Lagoda, P. (2017). Food irradiation and meat exports. IAEA Bulletin.
- Kumar, A. (2022). Advances in meat irradiation. Wiley.
- IRRI. (2017). Food irradiation achievements. Manila.
- سازمان انرژی اتمی ایران. (1400). گزارش پژوهش‌های کشاورزی هسته‌ای. تهران.
- WHO & FAO. (2021). Nutrition and safe food supply. Geneva.
- IPCC. (2021). Climate change and food systems. Geneva.
- FAO. (2023). Global food policy report. Rome.
- IAEA & FAO. (2019). Joint programme on nuclear techniques in food and agriculture. Vienna.
- United Nations. (2015). Sustainable Development Goals. New York.
- Dwivedi, S. L. (2020). Food irradiation innovations in meat products. Springer.
انتهای پیام/
