بازتعریف سیاست خارجی و اقتصاد ایران در جهان پساقطبی

به گزارش خبرگزاری تسنیم، نشست تخصصی دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک، بیمه، خصوصی‌سازی و معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری کشور با محوریت «جهان در حال تغییر و موقعیت ایران» در کیش اینوکس 1404_داووس ایرانی برگزار شد. 

در این نشست دیاکو حسینی، حجت‌الله صیدی، محمود واعظی و محمدجواد ظریف به تشریح ابعاد تحول نظام جهانی، الزامات تطبیق سیاست خارجی و اقتصادی ایران با تحولات معاصر، و نقش کشور در تعادل منطقه‌ای و شبکه قدرت جهانی پرداختند.   

در ابتدای این نشست دیاکو حسینی، کارشناس روابط بین‌الملل، در تشریح چشم‌انداز تحولات ژئوپلیتیکی گفت: جهان در مرحله گذار از نظام تک‌قطبی با محوریت آمریکا قرار دارد و هنوز نمی‌توان قطب‌بندی نهایی نظم جهانی را با قطعیت پیش‌بینی کرد. وی اظهار داشت: ایران همچنان سیاست خارجی خود را بر مبنای الگوی جهان تک‌قطبی قرن بیستم تنظیم می‌کند که این رویکرد نیازمند اصلاح بنیادین است.  

وی با طرح چهار خطای شناختی در سیاست خارجی ایران شامل برداشت اشتباه از ظهور چین و بازگشت آسیا در عرصه جهانی ؛توضیح داد: تصور عمومی بر این است که ظهور آسیا فضای امن‌تری برای ایران فراهم می‌کند، اما باید توجه داشت قدرت‌های زمینی مانند چین و روسیه نیز می‌توانند تهدیدهای بالقوه برای ایران محسوب شوند.  

وی در ادامه دومین خطا را تمرکز بیش از حد بر قدرت نظامی دانست و گفت: از سال 2008 رقابت جهانی از حوزه نظامی به حوزه اقتصادی منتقل شده است، اما سیاست خارجی ایران هنوز در مدار نظامی‌محور حرکت می‌کند. 

حسینی تأکید کرد: اثرگذاری اقتصادی باید در تصمیمات کلان و طراحی راهبردهای سیاست خارجی لحاظ شود.  

سومین خطا از دید وی، غفلت از ظرفیت تمدن ایرانی و محدود کردن نگاه سیاست خارجی به بخش‌هایی از جهان اسلام است. 

حسینی گفت: تمرکز انحصاری بر شاخه‌های خاصی از هویت مذهبی موجب تضعیف پیوندهای تمدنی ایران و افزایش رویکرد امنیتی در روابط خارجی شده است.  

وی چهارمین خطا را نگاه نادرست به روابط با قدرت‌های جهانی در رقابت میان چین و آمریکا خواند و اظهار داشت: ایران تاکنون در مسیر همسویی کامل با چین در برابر آمریکا حرکت کرده است و این سبب شده منافع چندجانبه از دست برود و در مواردی مانند بیانیه شورای همکاری خلیج فارس درباره جزایر ایرانی، با رفتار پیش‌بینی‌نشده چین روبه‌رو شود.  

وی تأکید کرد: پاسخ راهبردی ایران باید مبتنی بر جغرافیا باشد نه تعهد کامل به هیچ قدرتی. ایران باید همچون شاهین ترازو، میان قدرت‌های دریایی و قاره‌ای تعادل برقرار کند تا منافع خود را در تحولات آینده حفظ نماید.  

حسینی افزود: هدف نهایی سیاست خارجی ایران باید تضمین عدم سلطه هیچ قدرتی بر منطقه اوراسیا باشد. این هدف، جز با همکاری هوشمندانه و متوازن با روسیه، چین و حتی آمریکا قابل دستیابی نیست. 

وی خاطرنشان کرد: شناخت درست روندهای جهانی و بازتعریف سیاست خارجی بر پایه اقتصاد و موقعیت جغرافیایی، کلید حفظ امنیت و جایگاه ایران در نظم آینده است.  

تغییر پارادایم اقتصادی و ضرورت تطبیق با نسل جدید  

حجت‌الله صیدی، رئیس سازمان بورس، در تحلیل تحول چارچوب اقتصادی و بازارهای مالی کشور گفت: ریشه تحلیل‌های امروز به مقاله‌ای از محمدجواد ظریف در سال 1401 بازمی‌گردد که مفهوم «جهان» را در سطحی تازه مطرح کرد. 

وی افزود: ما با نسلی مواجهیم که چارچوب مفهومی و پارادایم ذهنی آن کاملاً با نسل پیشین تفاوت دارد و باید سیاست‌ها و قواعد مالی را با این تغییر هماهنگ کرد.  

وی با مقایسه تحول فناوری در گذار از تلفن ثابت به موبایل هوشمند اظهار داشت: همان‌گونه که ابزار ارتباطی دگرگون شده، در حوزه اقتصادی نیز مفاهیم سنتی مانند پول و سرمایه دیگر معنای ملموس گذشته را ندارند. 

صیدی گفت: در ذهن سنتی، پول معادل اسکناس یا سکه است، اما امروز به‌صورت دیجیتال و مجازی جابه‌جا می‌شود و این تغییر درک اقتصادی را دگرگون کرده است.  

وی افزود: در بازار مالی نیز مفاهیم ارزش و قیمت در حال دگردیسی هستند و سیاست‌گذاران باید رفتار نسل‌های جوان را در این فضا بشناسند. نسل 20 تا 30 ساله فعالان اصلی بازار سرمایه‌اند و مفاهیم قدیمی پول را به شکل دیگری تفسیر می‌کنند. 

صیدی بیان کرد: حتی مقوله‌هایی مانند ارزش بیت‌کوین برای این نسل با تعاریف سنتی متفاوت است.  

وی با اشاره به چالش‌های اصلی بازارهای مالی در سه محور گفت: تغییر پارادایم مفهومی که تصمیم‌گیران باید آن را بپذیرند؛ دوم، ضرورت بازتعریف ارزش و سود در ساختارهای نوین و سوم، اهمیت اطلاعات و شفافیت بازار در عصر دیجیتال است. 

وی گفت: در فضای مجازی کمتر کسی فرصت مطالعه گزارش‌های طولانی دارد، بنابراین محصولات مالی باید ساده‌تر و قابل‌فهم‌تر طراحی شوند تا در شبکه‌های ارتباطی جدید کاربرد داشته باشند.

رئیس سازمان بورس با تأکید بر مفهوم بی‌زمانی و بی‌مکانی بازارهای مالی گفت: در جهان امروز، بازار سرمایه به شکل شبانه‌روزی فعال است و نهادهای نظارتی باید سازوکارهای خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که امکان خرید و فروش و نظارت در هر زمان و مکان فراهم شود. 

وی افزود: با وجود محدودیت‌ها و تحریم‌ها، ظرفیت نهادهای مالی ایران برای رقابت منطقه‌ای وجود دارد و این پتانسیل باید با سرمایه‌گذاری در فناوری و ابزارهای نوین تقویت شود.  

وی خاطرنشان کرد: اعتمادبه‌نفس نهادی و سرمایه‌گذاری در فناوری مدرن می‌تواند زمینه گسترش تعاملات مالی ایران با کشورهای منطقه را فراهم سازد. 

صیدی تأکید کرد: امید و ثبات در بازار مالی عناصر اساسی پایداری اقتصادی‌اند و ایجاد فضای با ثبات شرط تحقق عدالت اقتصادی و بهره‌گیری از فرصت‌های منطقه‌ای است.  

نقش رضایت مردم و ثبات منطقه‌ای در تداوم سرمایه‌گذاری  

محمود واعظی، رئیس دفتر پیشین رئیس جمهور، در بیان دیدگاه‌های خود درباره شرایط منطقه و سیاست اقتصادی گفت: تحلیل واقع‌بینانه از تحولات امنیتی و بین‌المللی پیش‌شرط تصمیم‌گیری اقتصادی است. 

وی افزود: هدف دشمنان ایران در سال‌های اخیر ایجاد بی‌ثباتی داخلی و تقسیم جغرافیایی کشور بوده است، اما هوشیاری مردم و اقدامات بازدارنده نظامی مانع تحقق این هدف شد.  

وی گفت: توقف جنگ 12 روزه توسط آمریکا پس از واکنش موشکی ایران نمونه‌ای از اثربخشی بازدارندگی هوشمندانه بود که باعث اصلاح محاسبات دشمنان شد. 

واعظی افزود: کشورهای منطقه و اروپا خواهان ثبات هستند و از بی‌ثباتی استقبال نمی‌کنند، زیرا آن را تهدیدی برای منافع اقتصادی خود می‌دانند.  

وی درباره نقش آمریکا و اسرائیل در تحولات منطقه اظهار داشت: بخش‌های اطلاعاتی آمریکا به‌خوبی می‌دانند که گسترش جنگ به ضرر منطقه است، اما تصمیمات فردی برخی رهبران می‌تواند شرایط را بحرانی کند. اسرائیل نیز بدون موافقت واشنگتن اقدام مستقل انجام نمی‌دهد، اما رفتار تندروها خطرآفرین است.  

واعظی تأکید کرد: سیاست کلی جمهوری اسلامی دنبال جنگ نیست، اما آماده‌سازی همه‌جانبه نیروهای نظامی شرط بازدارندگی است. 

وی سه محور اصلی بازدارندگی ایران را رضایت عمومی مردم، تقویت توان نظامی و دیپلماسی فعال دانست. به گفته وی، اگر این سه محور هم‌زمان تقویت شوند، خطر جنگ کاهش می‌یابد و زمینه رشد اقتصادی فراهم می‌شود.  

وی در ادامه به موضوع تحریم‌ها پرداخت و سه سناریو را برای آینده مطرح کرد: بازگشت فشار حداکثری، ادامه وضعیت فعلی، یا کاهش و لغو تحریم‌ها. 

واعظی گفت: تجربه فشار حداکثری در دوره ترامپ شکست خورد و نشان داد گفت‌وگو و دیپلماسی ابزار مؤثرتری برای تحقق منافع ملی است. 

وی افزود: تداوم وضعیت فعلی، موجب افزایش نارضایتی اقتصادی و فاصله گرفتن ایران از کشورهای منطقه می‌شود و تنها راه پایدار، کاهش یا رفع تدریجی تحریم‌ها است.  

وی یادآور شد: برجام حاصل دیپلماسی فعال و عقلانیت نظام بود و نشان داد گفت‌وگو به‌معنای تسلیم نیست بلکه راهی برای تحقق منافع ملی است. 

واعظی در پایان گفت: ترکیب رضایت مردم، قدرت نظامی و دیپلماسی فعال می‌تواند سایه جنگ را دور کند و فرصت‌های توسعه را برای ایران افزایش دهد.  

جهان شبکه‌ای و تغییر منطق قدرت در نظام بین‌الملل  

محمدجواد ظریف، وزیر اسبق امور خارجه، در تحلیل خود از مفهوم قدرت در جهان امروز گفت: دوران جهان قطبی به پایان رسیده و اکنون در عصر پسا‌قطبی قرار داریم؛ دولت‌ها دیگر انحصار تصمیم‌گیری و کنترل قدرت اقتصادی و نظامی را در اختیار ندارند. 

وی افزود: ظهور رمزارزها و گسترش فناوری‌های دیجیتال موجب شده انحصار دولت‌ها بر پول و تراکنش‌های مالی از میان برود و نظم جهانی به شکل شبکه‌ای بازتعریف شود.  

وی بیان کرد: در عرصه امنیت نیز ورود سلاح‌های هوشمند و کنشگران غیردولتی موجب کاهش کنترل دولت‌ها بر خشونت سازمان‌یافته شده است. گروه‌هایی مانند داعش و جبهةالنصره نمونه‌هایی از کنشگران غیردولتی هستند که توانسته‌اند در صحنه جهانی تأثیرگذار شوند و حتی در برخی موارد مورد پذیرش رسمی قدرت‌ها قرار گیرند.  

ظریف گفت: امروز جهان به‌صورت شبکه‌ای عمل می‌کند و در این شبکه، قدرت توزیع‌شده است. یک گره کوچک می‌تواند اثرگذاری بالایی داشته باشد و گره‌های بزرگ مجبور به پذیرش محدودیت‌های جدید هستند. این وضعیت توازن جدیدی را ایجاد کرده است که فرصت کنشگری را برای کشورهای متوسط و منطقه‌ای مانند ایران افزایش می‌دهد.  

وی افزود: وفاداری دولت‌ها در چنین نظمی کاهش یافته است و اگر با ذهنیت گذشته به روابط بین‌الملل نگاه کنیم، دچار یأس خواهیم شد. باید پذیرفت که در جهان شبکه‌ای، حمایت مطلق میان قدرت‌ها وجود ندارد و هر کشور بر اساس منافع لحظه‌ای تصمیم می‌گیرد.

وی با اشاره به اهمیت کنترل مسیرهای ارتباطی گفت: ارزش امروز نه در مالکیت منابع بلکه در تسلط بر مسیرهای انرژی، اطلاعات و قدرت است. اگر کشوری بتواند مسیرها را کنترل کند، تأثیرگذاری آن از صرف مالکیت منابع بیشتر خواهد بود. 

ظریف در زمینه عبور از تحریم‌ها اظهار داشت: کشور باید قید و بندهایی که مانع حضور فعال در شبکه جهانی می‌شوند کاهش دهد.

وی تأکید کرد: سیاست ضدتحریم باید همچون ویروس‌کُش ساختاری در اقتصاد و دیپلماسی ایران عمل کند تا مرزهای تعامل گسترش یابد. 

وی با اشاره به روابط با روسیه و چین گفت: ایران باید روابط متوازن داشته باشد و از وابستگی به مسیر واحد پرهیز کند.

وی توضیح داد: تفاوت میان همسویی و همسانی سیاست‌ها اهمیت دارد؛ سیاست‌های آمریکا و اسرائیل همسو هستند اما همسان نیستند. آمریکا تمرکز خود را بر رقابت با چین گذاشته و به دنبال فروپاشی ایران نیست، در حالی‌که اسرائیل اهداف تندروانه‌تری دارد. 

وزیر اسبق امور خارجه خاطرنشان کرد: ایران باید تفاوت این منافع را در طراحی سیاست خارجی لحاظ کند و از شکاف بین رقابت قدرت‌ها بهره ببرد.

وی تأکید کرد: قدرت نظامی ایران برای جلوگیری از جنگ است، نه آغاز آن، و باید به رسمیت شناخته شود.

ظریف افزود: شناخت ماهیت جهان شبکه‌ای و بهره‌گیری از فرصت‌های جدید، امکان حضور مؤثر و پایدار ایران را در نظام بین‌الملل فراهم می‌سازد.

انتهای پیام/