قالی و آب، هزار سال روایت
اصفهان-در اردهال کاشان، مردم با شست‌وشوی قالی امامزاده سلطان علی (ع) آیینی هزارساله را زنده نگه می‌دارند.
خبرگزاری مهر، گرو استان‌ها: هر ساله در دومین جمعه مهرماه، در دل کوهستان‌های اردهال کاشان آیینی برگزار می‌شود که هم بوی تاریخ می‌دهد و هم رنگ ایمان. مراسم قالیشویان، که در فهرست میراث معنوی ایران و یونسکو به ثبت رسیده، یکی از شگفت‌انگیزترین و پررمز و رازترین آیین‌های مذهبی، اجتماعی کشور است؛ آیینی که مردمانش با قالی‌ای بر دوش، چوب‌هایی در دست و فریادهایی در گلو، روایت شهادت و مظلومیت را از دل تاریخ به امروز می‌کشانند.
ریشه‌های تاریخی؛ خون بر قالی، آب بر خاطره
روایت‌ها می‌گویند امامزاده سلطان علی، فرزند امام محمد باقر (ع)، در قرن دوم هجری به دعوت مردم منطقه به کاشان آمد، اما در نهایت در نبردی نابرابر در محلی به نام قتلگاه به شهادت رسید. یاران اندک او، پیکر امامزاده را درون قالی‌ای پیچیده و به مشهد اردهال آوردند. پس از آن، مردم برای پاک کردن خون مظلوم، قالی را در جوی آب شستند. همین تصویر نخستین، هزار سال است که در حافظه مردم ماندگار شده و امروز به شکلی نمادین هر سال بازآفرینی می‌شود.
زمان و تقویم متفاوت
بر خلاف بیشتر آیین‌های مذهبی شیعی که بر اساس تقویم قمری برگزار می‌شوند، مراسم قالیشویان بر پایه تقویم خورشیدی است. این تفاوت، یکی از ویژگی‌های یگانه آیین است؛ چرا که هر سال، دومین جمعه مهرماه، فارغ از تغییرات قمری، زمان گردهمایی هزاران نفر از سراسر ایران در اردهال است.
جمعه جار؛ طنین دعوت در کوچه‌ها
یک هفته پیش از روز اصلی، مراسمی به نام «جمعه جار» برگزار می‌شود. در این روز جارچیان در کوچه‌ها و بازارها خبر می‌دهند که روز قالیشویان نزدیک است. این دعوت، همانند شیپور بیدارباشی است که شور و آمادگی را در میان مردم برمی‌انگیزد و حال و هوای شهر و روستا را دگرگون می‌کند.
روز قالیشویان؛ هنگامه چوب‌ها و فریادها
صبح دومین جمعه مهر، جمعیتی انبوه به صحن امامزاده سلطان علی می‌آیند. همه سیاه‌پوشند و در دست‌ها چوب‌هایی بلند است؛ نمادی از سلاح‌هایی که یاران دیرین برای دفاع از امامزاده در دست داشتند. قالی نمادین توسط خادمان از بقعه بیرون آورده می‌شود و مردان خشمگین و پرهیجان، آن را بر دوش می‌گیرند و به سمت جوی آب می‌برند.
در میان فریاد «یا حسین»، چوب‌ها در هوا به هم می‌خورد و قالی در آب شسته می‌شود. صدای کوبش چوب‌ها و زمزمه عزاداری، فضا را سرشار از هیجان و اندوه می‌کند. این لحظه اوج مراسم است؛ جایی که تاریخ و ایمان در هم تنیده می‌شوند.
بازار، نذورات و همبستگی اجتماعی
قالیشویان تنها یک آیین مذهبی نیست؛ فرصتی است برای همبستگی اجتماعی. در حاشیه مراسم، بازاری محلی برپا می‌شود؛ مردم نذورات خود را عرضه می‌کنند، کالاهای سنتی خرید و فروش می‌شود و فضای روستا حال و هوایی آیینی و اقتصادی به خود می‌گیرد. برای بسیاری از خانواده‌ها، این مراسم نه تنها زیارت و عزاداری که دیداری دوباره با دوستان و خویشان نیز هست.
نمادها و معانی عمیق
شست‌وشوی قالی در جوی، شستن خون مظلوم و نشانی از پاکی و عدالت‌خواهی است. چوب‌هایی که در دستان مردم بالا می‌رود، یادآور سلاح‌هایی است که برای دفاع از حق ناکام ماند. این آیین به شکلی نمادین، فریاد عدالت و ایستادگی را زنده نگه می‌دارد.
ثبت جهانی در یونسکو
قالیشویان اردهال تنها یک آیین محلی نیست؛ در سال ۲۰۱۲ این مراسم در فهرست میراث معنوی یونسکو ثبت شد و جهانیان آن را به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی ایران شناختند. همین ثبت جهانی، اهمیت آیین را دوچندان کرده و نگاه گردشگران و پژوهشگران بسیاری را به سوی اردهال جلب کرده است.
تجربه‌ای از جنس ایمان و تاریخ
شرکت در مراسم قالیشویان، تجربه‌ای است فراتر از تماشا. وقتی در میان انبوه جمعیت می‌ایستی و صدای کوبش چوب‌ها را می‌شنوی، وقتی قالی را بر دوش مردان می‌بینی که با شور و هیجان آن را به سمت جوی می‌برند، انگار خودت را در میانه تاریخی هزار ساله می‌یابی. آیینی که گذشته را به امروز پیوند می‌زند و پیام آن روشن است: مظلومیت فراموش نمی‌شود، عدالت همواره خواستنی است.
جمعه قالی در اردهال، تنها یک مراسم نیست؛ یک روایت زنده است. روایتی از تاریخ، مذهب، فرهنگ و همبستگی مردمی. آیینی که در دل کوهستان‌های کاشان، هر ساله با قالی‌ای شسته در آب و خاطره‌ای زنده در دل، تکرار می‌شود و جهانیان را به تماشای خویش فرامی‌خواند.
