گردشگری و تحول پایدار: ضرورتی برای بازاندیشی و بازآفرینی
شعار امسال برای ایران یک «هشدار» و یک «راهنما» است. هشدار می‌دهد که ادامه مسیر سنتیِ مبتنی بر کمیت، آینده صنعت گردشگری و سرمایه‌های طبیعی و فرهنگی کشور را به خطر خواهد انداخت. راهنما نیز نشان می‌دهد که مسیر آینده، تحول بنیادی بر اساس نوآوری، ارزش‌محوری و سرمایه‌گذاری روی مردم است.
اسدالله حقانی، فعال رسانه در یادداشتی نوشت: بیست و هفتم سپتامبر (۵ مهر ۱۴۰۴) روز جهانی گردشگری است. شعار امسال که به صراحت توسط زوراب پولولیکاشویلی، دبیرکل گردشگری سازمان ملل(UNTourism) اعلام شده، «گردشگری و تحول پایدار» (Tourism and Sustainable Transformation) است. این شعار تنها یک عنوان نیست، بلکه یک فراخوان برای اقدام است. دبیرکل در سخنان خود بر نیاز به «بازاندیشی در مفهوم گردشگری و دستاوردهای آن» و «نگاه فراتر از اعداد و ارقام» تاکید می کند. این سخنان نشان می‌دهد صنعت گردشگری در یک نقطه عطف تاریخی قرار دارد و مدل‌های سنتی پاسخگوی چالش‌های بی‌سابقه زیست‌محیطی و اجتماعی امروز نیستند.
کلمه کلیدی شعار امسال تحول (Transformation) است، مفهومی که بسیار فراتر از «توسعه پایدار» (Sustainable Development) می‌رود. توسعه پایدار بر بهبود تدریجی، کاهش آسیب‌ها و مدیریت تاثیرات منفی متمرکز است و هدف آن را می‌توان «انجام دادن کارها به شیوه بهتر» در نظر گرفت. از سوی دیگر، تحول پایدار (Sustainable Transformation) یک تغییر سیستمیک، ساختاری و بنیادی را طلب می‌کند. این مفهوم به معنای بازتعریف مدل‌های کسب‌وکار، بازطراحی زنجیره ارزش و ایجاد یک پارادایم کاملا جدید است و هدف آن را باید «انجام دادن کارهای بهتر و درست برای جهان» در نظر گرفت.
تحول پایدار مستلزم نگاهی همه‌جانبه به ابعاد زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG) است. دبیرکل گردشگری سازمان ملل نیز دقیقا به همین ارکان اشاره می‌کند:
- بازتعریف موفقیت (فراتر از اعداد): موفقیت صنعت گردشگری دیگر تنها با تعداد گردشگران و درآمد آنها سنجیده نمی‌شود، بلکه با معیارهای کیفی مانند کاهش ردپای کربن، حفظ تنوع زیستی، توانمندسازی جوامع محلی و تضمین حکمرانی شفاف ارزیابی می‌شود.
- بازآفرینی مدل‌های کسب‌وکار (سرمایه‌گذاری بر اساس ارزش‌ها، نه فقط سود): این به معنای ادغام معیارهای ESG در هسته مرکزی استراتژی شرکت‌ها، حرکت به سمت اقتصاد چرخشی و پذیرش مسئولیت اجتماعی فراگیر است.
- سرمایه‌گذاری روی نوآوری و نیروی انسانی: همانطور که پولولیکاشویلی اشاره کرد، تحول از طریق «تمرکز بر نوآوری و کارآفرینی» و «سرمایه‌گذاری در آموزش، تمرین شغلی و استعدادهای جوان» محقق می‌شود. این امر نیازمند به‌کارگیری فناوری‌های دیجیتال و سبز و آماده‌سازی نسل بعدی رهبران صنعت است.
حال اگر بخواهیم تحول پایدار را در عمل به اجرا دربیاوریم، یک سری الزامات جهانی برای صنعت گردشگری خواهیم داشت که نیازمند اقدامات عینی در تمامی بخش‌های این صنعت است:
- حمل‌ونقل: تسریع در کربن‌زدایی با استفاده از سوخت‌های جایگزین و هواپیماهای کارآمدتر.
- اقامتگاه‌ها: ساخت و بهره‌برداری از هتل‌ها و اقامتگاه‌ها با استانداردهای ساختمان انرژی صفر (Net-Zero) و مدیریت پیشرفته پسماند و آب.
- مقاصد: ایجاد «مقصدهای هوشمند» که با استفاده از فناوری های نوین (مانند IoT و AI)، جریان بازدیدکنندگان را مدیریت، از شلوغی و اورتوریسم جلوگیری کرده و تجربه بهتری ارائه دهند.
- جامعه میزبان: تضمین مشارکت واقعی و سودآوری جوامع محلی در پروژه‌های گردشگری و محترم شمردن حقوق و فرهنگ آنها.
کشور ما ایران، با دارا بودن سرمایه‌های بی‌نظیر طبیعی، تاریخی و فرهنگی، پتانسیل عظیمی برای پیوستن به این تحول جهانی دارد. اما حرکت از «توسعه» به سمت «تحول» نیازمند عبور از چالش‌های ساختاری و سرمایه‌گذاری بر روی فرصت‌ها است، فرصت‌هایی که طلایی که تنها بخشی از آنها عبارتند از:
- اکوتوریسم و ژئوتوریسم: وجود اکوسیستم‌های متنوع (از کویر لوت تا جنگل‌های هیرکانی و سواحل جنوب) یک مزیت رقابتی خدادادی برای توسعه گردشگری مبتنی بر حفاظت از طبیعت (Conservation-Based Tourism) است.
- گردشگری جامعه‌محور: فرهنگ غنی روستایی و عشایری ایران بستر ایدئالی برای توسعه هواستی‌ها (زندگی کردن با یک خانواده‌ی محلی به جای اقامت در هتل و …) و تورهایی است که منافع آن مستقیما به جوامع محلی می‌رسد و نمونه عینی «سرمایه‌گذاری بر اساس ارزش‌ها» است.
- تمرکز بر بازارهای خاص: به جای تمرکز صرف بر گردشگری فرهنگیِ انبوه، می‌توان بر بازارهای تخصصی مانند گردشگری سلامت، گردشگری ماجراجویی و گردشگری خوراک که ارزش افزوده بیشتری دارند و فشار کمتری بر منابع وارد می‌کنند، متمرکز شد.
البته بدون شک در این میان چالش‌هایی هم بر سر راه تحول پایدار گردشگری در ایران وجود دارد که از آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- فشار بر زیرساخت‌ها و منابع: مدل‌های گردشگری انبوه در مقاصد شاخص (اصفهان، شیراز و…) در صورت عدم مدیریت تحولگرا، به تهدیدی علیه تخریب بازگشت‌ناپذیرِ همان دارایی‌هایی تبدیل می‌شود که گردشگر برای دیدن آنها می‌آید.
- ضعف در حکمرانی و استراتژی یکپارچه: نبود یک سند راهبردی ملی برای «تحول پایدار گردشگری» که همه ذینفعان را موظف به رعایت اصول ESG کند، بزرگترین مانع است.
- محدودیت‌های دسترسی به فناوری و سرمایه: تحریم‌ها و چالش‌های بین‌المللی، دسترسی به فناوری‌های روز، سرمایه‌گذاری خارجی سبز و تبادل دانش جهانی را با مشکل مواجه کرده است.
- کمبود نیروی انسانی متخصص و آشنا با مفاهیم تحول پایدار: نیاز به بازآموزی و آموزش نیروی موجود و جذب استعدادهای جوان برای هدایت این تحول احساس می‌شود.
شعار امسال برای ایران یک «هشدار» و یک «راهنما» است. هشدار می‌دهد که ادامه مسیر سنتیِ مبتنی بر کمیت، آینده صنعت گردشگری و سرمایه‌های طبیعی و فرهنگی کشور را به خطر خواهد انداخت. راهنما نیز نشان می‌دهد که مسیر آینده، تحول بنیادی بر اساس نوآوری، ارزش‌محوری و سرمایه‌گذاری روی مردم است.
برای تحقق تحول پایدار در گردشگری ایران، لازم است اقدامات فوری و ساختاری در دستور کار قرار گیرد. این اقدامات شامل تدوین سند ملی «تحول پایدار گردشگری» با تعریف چشم‌انداز، ماموریت و اهداف کمّی و کیفی بر مبنای اصول ESG و با مشارکت همه ذینفعان است. در کنار آن، ایجاد انقلابی در آموزش از طریق گنجاندن مفاهیم تحول پایدار، اقتصاد چرخشی و گردشگری مسئول در برنامه‌های درسی دانشگاه‌ها و دوره‌های آموزش صنفی امری ضروری محسوب می‌شود. همچنین، تشویق و تسهیل سرمایه‌گذاری سبز با ایجاد مشوق‌های مالی و قانونی برای بخش خصوصی به منظور بازسازی و نوآوری در مدل‌های کسب‌وکار بر مبنای اصول پایداری، می‌تواند موتور محرک این تحول باشد. از سوی دیگر، پیگیری دیپلماسی گردشگری فعال برای عضویت در پیمان‌های بین‌المللی، تبادل دانش و جذب تورهای مسئولانه و کم‌تاثیر نیز بسترساز تعاملات جهانی خواهد بود. در نهایت، توانمندسازی واقعی جوامع محلی با اعطای نقش رهبری و حق تصمیم‌گیری به آنها در مدیریت جاذبه‌ها و پروژه‌های گردشگری در مناطق خود، تضمین‌کننده پایداری اجتماعی و اقتصادی این تحول است.
تحول پایدار یک انتخاب لوکس نیست، بلکه تنها راه باقیمانده برای تضمین آینده صنعت گردشگری ایران است. آینده‌ای که در آن گردشگری نه یک تهدید، بلکه عامل حفاظت از میراث، محرک اقتصادی عادلانه و سفیر صلح و شکوفایی برای تمامی ایرانیان خواهد بود.
انتهای پیام/
