موزه ملک تهران؛ تاریخچه، نقشه و عکس

کتابخانه و موزه ملک تهران عمارتی چشم نواز در خیابان امام خمینی (سپه) و کنار ساختمان وزارت امور خارجه است. این بنای یادگاری از دوره قاجار به دست حسین ملک، فرزند حاج محمد کاظم ملک التجار، بنیاد شده است. در این نوشته به روایت تاریخچه، ویژگی ها و فراز و فرود این مجموعه می پردازیم تا یکی از دیدنی های مهم تهران را از زاویه ای تازه معرفی کنیم.

سرگذشت ساخت کتابخانه و موزه ملک تهران

حسین آقا ملک در سال ۱۳۱۶ خورشیدی بنای کتابخانه را در پایتخت بنیاد نهاد و همان آبان ماه خانه پدری خود در بازار بین الحرمین تهران را با همه اثاثیه به آستان قدس رضوی وقف کرد. این اموال شامل موارد زیر بود:

• تمام وسایل خانه، کتاب ها، هزاران نسخه خطی کم یاب، نسخه های چاپ سنگی، قالی و قالیچه، چلچراغ و مبلمان، تابلوهای نقاشی، مجموعه تمبر و سکه، آثار لاکی و بسیاری از لوازم و یادگاری های شخصی ملک.

در گام نخست، موقوفات در بخشی از کتابخانه ملک به نمایش گذاشته شد. سپس در سال ۱۳۴۳ خورشیدی، حسین ملک تصمیم گرفت در کنار کتابخانه، موزه ای مستقل ایجاد کند.

هدف او گردآوری آثار ارزشمند هنری و تاریخی بود تا پژوهشگران داخلی و خارجی تصویری روشن از هنر و تمدن ایران بیابند. همچنین آرزوی داشت موزه ای همتراز موزه بریتانیا بنا کند. برای اجرای این چشم انداز از نظر متخصصان بهره گرفت و اشیای مناسب را تهیه کرد.

ملک پیش تر برای توسعه کتابخانه و ایجاد موزه برنامه ریزی کرده و قطعه زمینی بزرگ در باغ ملی تهران خریده بود، اما فرصت تکمیل بنا به او دست نداد و اشیای وقفی همچنان در بخشی از کتابخانه در معرض دید باقی ماند.

در ادامه، سال ۱۳۶۴ خورشیدی با پیگیری آستان قدس رضوی، ساخت بنای تازه آغاز و تا ۱۳۷۵ ادامه یافت. با پایان پروژه، همه اموال کتابخانه به ساختمان جدید در خیابان امام خمینی تهران منتقل شد.

نیت و کارکرد ایجاد کتابخانه و موزه

حسین ملک هنگام پایه گذاری این مجموعه، اهداف مشخصی را دنبال می کرد. از جمله:

• گسترش دانش و فرهنگ
• عمل به وقف نامه مرحوم ملک و ترویج فرهنگ وقف
• حفاظت و پاسداری از گنجینه کتابخانه
• گردآوری، روزآمدسازی و توسعه منابع کتابخانه
• نگهداری، شناخت و معرفی آثار فرهنگی و هنری دوره های گذشته
• تکمیل کلکسیون نفایس و آثار هنری هماهنگ با دارایی های موروثی واقف

گنجینه منابع در کتابخانه موزه ملک تهران

کتابخانه ملک یکی از شش خزانه مهم نسخ خطی ایران به شمار می رود؛ حدود نوزده هزار عنوان نسخه خطی کم نظیر در آن نگهداری می شود. پنج گنجینه دیگر عبارت اند از:

• کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.

بخش بزرگی از کتاب های کتابخانه موزه ملک تهران چاپ های سال ۱۳۲۰ خورشیدی به بعد است. در این کتابخانه بخشی با نام «امور فنی» فعال است که وظایف آن شامل موارد زیر می شود:

• مرمت نسخه های خطی، عکاسی، تهیه میکروفیلم، صحافی، جلدسازی و خدمات مشابه.

کلکسیون های موزه ای مجموعه

این مجموعه موزه ای شامل هفت گروه اصلی است:

1. مجموعه سکه: حدود ۳ هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوره پهلوی، به همراه نمونه هایی از یونان، جانشینان اسکندر، بیزانس، خلافت های اسلامی و امپراتوری عثمانی.
2. مجموعه آثار هنری: تابلوهای نقاشی از هنرمندانی چون کمال الملک، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و تعدادی از نقاشان اروپایی.
3. مجموعه هنرهای لاکی: ۸۶ قلمدان و قاب آینه آراسته به نقاشی لاکی؛ برخی آثار قدمتی نزدیک به ۳ قرن دارند.
4. مجموعه تمبر: هزاران تمبر از نخستین چاپ ها تا نمونه های متاخر.
5. مجموعه فرش: ۳۴ تخته قالی و قالیچه از شهرها و مناطق گوناگون ایران.
6. مجموعه بانو عزت الملک ملک: تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه های خطی، قلمدان و ۴۷ اثر لاکی.
7. گنجینه خوشنویسی: آثار برجسته خوشنویسان ایران و سرزمین های اسلامی.

شایان توجه است که ساختمان موزه دو طبقه دارد و در طبقه دوم تالاری به نام «نوبنیاد» دیده می شود که در آن بخشی از دستاوردهای علمی دانشمندان ایرانی، به ویژه از عصر زرین سده های ۹ تا ۱۱ میلادی، به نمایش درآمده است.

راه های دسترسی و دیدنی های پیرامونی

برای رسیدن به کتابخانه و موزه ملک تهران می توان از حمل و نقل عمومی بهره برد. نزدیک ترین ایستگاه مترو، ایستگاه امام خمینی است که از طریق خطوط تجریش تا کهریزک و فرهنگسرا تا صادقیه به خیابان امام خمینی دسترسی می دهد.

ایستگاه مترو حسن آباد نیز گزینه دیگر است. همچنین ایستگاه های اتوبوس در مسیر قرار دارند؛ اتوبوس های پایانه میدان امام خمینی، قورخانه و فیاض دسترسی مناسبی به کتابخانه فراهم می کنند.

چرا بازدید از کتابخانه و موزه ملک را در برنامه بگذاریم

این کتابخانه با تنوع چشمگیر نسخ خطی از پرمایه ترین مراکز پژوهشی کشور است و وجود موزه و آثار وقفی در معرض نمایش، آن را به مقصدی محبوب برای علاقه مندان تاریخ و هنر بدل می کند. دستی بر ایران با معرفی این بنای تاریخی، شما را به بازدید مسئولانه از دیگر جاذبه های تهران نیز ترغیب می کند.