حساب‌های غرب با سرمایه دلاری ایران شارژ شد
در بهار ۱۴۰۴، نزدیک به یک‌پنجم جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله ایران بیکارند و شانس بیکاری آنها ۲.۷ برابر بیشتر از میانگین کشوری است. در حالی که وزارت ورزش و جوانان عملاً در حاشیه مانده، فرار سرمایه انسانی و ناامیدی نسل جوان، آینده اقتصاد ایران را تهدید می‌کند. آیا تصمیمات امروز می‌توانند این نسل را از تله بیکاری نجات دهند؟
طبق گزارش مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله در بهار ۱۴۰۴ به ۱۹.۷ درصد رسیده است. به زبان ساده، از هر ۵ جوان فعال در بازار کار، تقریباً یک نفر بیکار است. این عدد در مقایسه با نرخ بیکاری عمومی کشور (۷.۳ درصد) نشان می‌دهد که جوانان ۲.۷ برابر بیشتر در معرض بیکاری‌اند. حتی کاهش ۰.۳ درصدی نرخ بیکاری نسبت به بهار ۱۴۰۳، که تنها چند هزار شغل جدید را نشان می‌دهد، نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای جمعیت چند میلیونی جوانان جویای کار باشد.
تحصیل‌کرده اما بیکار؛ چرا جوانان ایرانی شانس کمتری دارند؟
در گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال، نرخ بیکاری ۱۴.۵ درصد است؛ یعنی دو برابر میانگین کشوری. این گروه که بخش بزرگی از تحصیل‌کرده‌ها و نیروی کار ماهر را شامل می‌شود، با موانع بزرگی روبه‌روست. با احتساب جمعیت فعال ۱۵ میلیون نفری این گروه، بیش از ۲.۱ میلیون نفر شغل پایدار ندارند. این یعنی حدود ۳ میلیون جوان ایرانی یا بیکارند، یا در مشاغل غیررسمی و بدون امنیت شغلی کار می‌کنند، یا در صف مهاجرت‌اند.
فرار مغزها؛ سرمایه‌ای که از ایران می‌رود
هر سال بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار نفر از متخصصان و دانش‌آموختگان ایرانی کشور را ترک می‌کنند. تربیت هر فارغ‌التحصیل دانشگاهی برای دولت حداقل ۲۰ هزار دلار هزینه دارد، اما این سرمایه با مهاجرت به اقتصاد کشورهای دیگر منتقل می‌شود. ایران در فهرست کشورهای با بالاترین نرخ فرار مغزها قرار دارد و این روند در دهه اخیر دو برابر شده است. نتیجه؟ میلیاردها دلار ضرر اقتصادی سالانه.
وزارت ورزش و جوانان؛ نامی که به جوانان بی‌توجه است
وزارت ورزش و جوانان از زمان تأسیس، بیشتر به فعالیت‌های ورزشی متمرکز بوده و بخش «جوانان» در آن عملاً به حاشیه رفته است. این وزارتخانه هیچ برنامه مشخص یا گفتمان موثری برای بهبود وضعیت اشتغال، معیشت و آینده جوانان ارائه نکرده و فعالیت‌هایش به رویدادهای نمادین محدود شده است. در حالی که دنیا برای جذب و نگه‌داری جوانان رقابت می‌کند، ایران شاهد خروج نیروی کار خلاق خود است.
چرا بازار کار ایران جوانان را پس می‌زند؟
-
رشد اقتصادی ناچیز: میانگین رشد اقتصادی ایران در ۱۰ سال گذشته کمتر از ۱ درصد بوده و بازار کار توان جذب نیروی جدید را ندارد.
-
ناهمخوانی آموزش و بازار: بیش از ۶۰ درصد فارغ‌التحصیلان در رشته‌هایی تحصیل کرده‌اند که تقاضای داخلی ندارند یا بازارشان اشباع شده است.
-
ریسک بالای سرمایه‌گذاری: تورم، نوسانات ارزی و قوانین متغیر، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای ایجاد شغل را پرریسک کرده است.
سه سناریو برای آینده جوانان ایران
سناریوی خوش‌بینانه؛ اصلاحات و امیدی که می‌تواند برگردد
با شروع اصلاحات ساختاری و سرمایه‌گذاری هدفمند از سال ۱۴۰۵:
-
نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله: کاهش از ۱۹.۷٪ به ۱۲٪ تا ۱۴۰۹.
-
جمعیت بیکار ۱۸ تا ۳۵ سال: کاهش از ۲.۱ میلیون به ۱.۲ میلیون نفر.
-
مهاجرت سالانه تحصیل‌کرده‌ها: کاهش به ۸۰ هزار نفر.
-
اثر اقتصادی: رشد اقتصادی ۳٪ سالانه و توقف فرار مغزها.
سناریوی میانه؛ ادامه روند فعلی و رکود پایدار
اگر سیاست‌ها تغییر نکنند:
-
نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله: ثابت در بازه ۱۸ تا ۲۰٪.
-
جمعیت بیکار ۱۸ تا ۳۵ سال: افزایش به ۲.۵ میلیون نفر.
-
مهاجرت سالانه تحصیل‌کرده‌ها: حدود ۱۵۰ هزار نفر.
-
اثر اقتصادی: ادامه رکود و کمبود نیروی متخصص.
سناریوی بدبینانه؛ بحرانی که نزدیک است
در صورت تشدید بحران و نبود برنامه:
-
نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله: افزایش به ۲۳ تا ۲۵٪ تا ۱۴۰۹.
-
جمعیت بیکار ۱۸ تا ۳۵ سال: رسیدن به ۳ میلیون نفر.
-
مهاجرت سالانه تحصیل‌کرده‌ها: جهش به بیش از ۲۰۰ هزار نفر.
-
اثر اقتصادی: افت بهره‌وری، کمبود نیروی ماهر و تشدید نارضایتی اجتماعی.
تصمیم امروز، آینده فردا
فاصله بین یک آینده امیدوارکننده و یک بحران فراگیر برای جوانان ایران تنها پنج سال است. اصلاحات سریع می‌تواند بیکاری را تا یک‌سوم کاهش دهد، اما بی‌عملی ممکن است یک‌چهارم جمعیت جوان فعال را بیکار کند. آینده جوانان ایران به تصمیم‌های امروز بستگی دارد.
منبع:
رکنا
امیر خیرخواهان
