روایتهای متناقض از آرامگاه پوریای ولی؛ دو محل دفن و آزمایش عجیب DNA
پوریای ولی در حالی به دو آرامگاه منسوب در ایران و ازبکستان پیوند خورده که روایتهای متناقض درباره محل دفنش،پژوهشهای ناکام و آزمایشDNA این چهره تاریخی را به موضوعی پیچیده تبدیل کرده است.
خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ «پوریای ولی» قهرمان نامداری بوده که درباره او داستانهای مختلفی در ایران و ازبکستان روایت شده است. فیلمهای متعددی ساخته و انیمیشنهایی نیز درباره این شخصیت اهل تصوف ساخته شد.
پوریای ولی را به نامهای دیگری مانند محمود خوارزمی و پریار هم مینامند او پهلوان، صوفی و شاعر فارسی زبان است که در ورزشهای زورخانه ای نیز پیشینه زیادی داشته و نام آور بوده است. آن طور که او را با نام پهلوان میشناسند و در شعر به قتالی تخلص میکرد.
کمالالدین حسین گازرگاهی، مؤلف مجالس العشاق، که نزدیکترین تذکره نویس به زمان پوریای ولی است، لقبش را پریار یاد کرده است. نویسنده کتاب «تاریخ ورزش باستانی ایران، زورخانه» بر این نظر است که پوریا ترکیبی از دو کلمه پری و یار است و بر کسانی اطلاق میشده که در انجام کارهای شگفتانگیز ممتاز بودهاند.
در منابع فارسی زبان میگویند که پیشه او پوستین دوزی بوده ولی در منابع ازبکی گفته میشود که او فرزند پوستین دوز بوده است. نویسندگان متعددی درباره زادگاه او اختلاف نظر داشتهاند. برخی او را از مردم اورگنج (از شهرهای خوارزم)، برخی از مردم گنجه و برخی دیگر، بر اساس طوماری قدیمی به جا مانده از دوره صفوی، او را از مردم سلماس و خوی دانستهاند.
در مورد اینکه پهلوان پوریای ولی در خوی زندگی کرده و در همین شهر و در گورستان مشهور به «پیرولی» دفن شدهاست گفته میشود که ۵ سند مهم تاریخی وجود دارد که به آن اشاره میکند. در یک طومار قدیمی که در عهد صفویه و حدود ۴۰۰ سال قبل بر روی پوست آهو نوشته شده، صراحتاً آمدهاست که پهلوان پوریای ولی از شهرستان خوی بود. متن کامل و تصویر این طومار در کتاب «ورزش باستانی ایران» نوشته دکتر پرویز ور جاوند آمدهاست.در کتاب «مرآت الشرق» (که اخیراً از سوی کتابخانه آیتالله مرعشی منتشر شده و شامل شرح حال ۶۸۴ تن از دانشمندان شیعه در قرنهای ۱۳و۱۴ هجری قمری است) زندگینامه پهلوان پوریای ولی و وجود مزارش در گورستان «پیرولی» خوی ذکر شده است.
همچنین برخی دیگر آرامگاهش را در شهر خیوه در استان خوارزم ازبکستان میدانند برخی هم هستند که این آرامگاه را متعلق به پسرش دانسته اند. به هر روی این مقبره یک مجموعه فرهنگی و تاریخی در ازبکستان است که نه تنها بسیار بزرگ و با شکوه ساخته شده بلکه گفته میشود اینجا قبلاً همان کارگاه پوستین دوزی او بوده است.
در شهر خوی نیز آرامگاهی وجود دارد که منسوب به پوریای ولی است. این آرامگاه شامل یک سنگ قبر و ستونهایی در اطرافش و تعدادی قبور در اطراف این قبر است. این آرامگاه در میان مردم خوی و البته ایران جایگاه ویژه ای دارد.
مدیریت شهری خوی در طرح ساماندهی، قبرهای تاریخی یا قدیمی این گورستان را تخریب و به اصطلاح ساماندهی کرده و تمام این محوطه را یکسان سازی کرده است و متأسفانه برخی از سنگ قبرهای قدیمی نیز از بین رفته است. همچنین در اطراف این مجموعه قرار است زورخانه دوم شهر خوی نیز ایجاد شود.
درباره این آرامگاه حرف و حدیث بسیار است برخی آن را منسوب به پوریای ولی میدانند و برای آن سندی در رد یا تأیید ندارند. چند سال پیش در اوایل دهه ۹۰ یک مقام مسئول در سازمان میراث فرهنگی وقت با عنوانی ناشناس به یکی از رسانههای کشور گفته بود که سازمان میراث فرهنگی مطالعاتی را در خصوص پژوهش در منابع تاریخی و صحت انتساب این مزار به پوریای ولی آغاز کرده و قرار است پس از انجام این مطالعات، عملیات کاوش و باستان شناسی را از محل مزار آن پهلوان بزرگ به عمل آورد. این منبع آگاه با تاکید بر ضرورت انجام آزمایش DNAگفته بود: بعد از طی این مراحل، آزمایشهای DNA بین جسد پوریای ولی و محمود، واقع در خوارزم که طبق منابع تاریخی نسبت فرزندی و پدری بین آنها وجود دارد، به عمل خواهد آمد.
منتها این صحبت هیچ وقت تأیید نشد و سازمان میراث فرهنگی وقت هم آن را تأیید یا تکذیب نکرد و اگر پژوهشی هم انجام شده باشد، هیچ گاه نتیجه آن منتشر نشد. البته که انجام چنین آزمایشی غیرممکن به نظر میرسد چون در منابع بسیاری او را دارای فرزند ندانستهاند.
برخی میگویند آرامگاه شهر خیوه محل آرامش پسر پوریاست و برخی دیگر میگویند خود پوریای ولی است. که اگر چنین هم باشد یعنی اگر این آرامگاه متعلق به پسر پوریای ولی باشد نه اکنون پس از این همه سال از درگذشت «پوریای ولی» چیزی جسدی از او مانده و نه پسری که ممکن بوده وجود داشته باشد تا بتوان دی ان ای آنها را با هم تطبیق داد. بنابراین نمیتوان چنین آزمایشی را انجام داد و این گفته از اساس کذب است.
همچنین چند سال پیش نماینده شهر خوی در مصاحبهای از تلاش افغانستان برای تصاحب پوریای ولی خبر داده بود ولی تا کنون گزارش رسمی منتشر نشده است.
با این حال آرامگاه منسوب به پوریای ولی در شهر خوی اکنون یکی از جاذبههای گردشگری شهر است و رئیس و اعضای شورای شهر خوی تصمیم دارند آن را به عموم مردم بیشتر معرفی کرده و با همکاری اداره میراث فرهنگی شهرستان خوی و شهرداری برنامههای متعددی را برای معرفی پوریای ولی برگزار کنند از جمله برگزاری مسابقات کشتی پهلوانی.
در این باره سجاد چهرهآرا، رئیس شورای اسلامی شهرستان خوی گفت: در شورای شهر و شهرداری برای بودجه ۱۴۰۴ اعتبار لازم در نظر گرفته شده است. هدف ما این است که خوی بهعنوان زادگاه پهلوانان، در شأن پوریای ولی، مجهز به مجموعهای زورخانهای و فرهنگی شود. حتی در نظر داریم قسمتهای چسبیده به مزار را خریداری کنیم و در جنب مقبره، زورخانهای به نام خود او تأسیس شود. فاز دوم را در سال ۱۴۰۴ آغاز خواهیم کرد ما این پروژه را شروع کردیم تا به جهانیان نشان دهیم پوریای ولی در خوی آرمیده و مقبرهاش اینجاست. درست مثل پروژه مقبره شمس تبریزی که اکنون نهایی شده است.
وی با اشاره به برنامههای فرهنگی و ورزشی اخیر در اطراف مقبره ادامه میدهد: چند دوره مسابقات ملی کشتی را اینجا برگزار کردیم، به تازگی نیز مسابقات بینالمللی بوکس با حضور ۹ تیم خارجی، تیم ملی امید و تیم استان آذربایجان غربی برگزار شد. همه این اقدامات گامهایی در جهت اثبات مزار پوریای ولی در خوی هستند.
