گردشگری بحران را مدیریت کرد؛ حالا نوبت مردم است!

محمد جهانشاهی دبیر کمیته ملی طبیعت گردی کشور در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: جنگ فرصت خوبی بود تا درک بهتری نسبت به ارزش‌ها و کارکردهای گردشگری در کشورمان داشته باشیم. این مسئله از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است و ما باید به عنوان یک راهبرد مهم در توسعه کشور به آن نگاه کنیم. بستری که اگر جدی گرفته شود یکی از مهمترین داشته‌های هر ملت و کشوری در خوشی و ناخوشی است.

وی گفت: وقتی از گردشگری صحبت می‌کنیم منظورمان فقط زنجیره خدمات و زیرساخت‌های فیزیکی نیست، دامنه‌ای گسترده‌تر را مد نظر داریم که در آن، مباحث فرهنگی و الگوهای رفتاری هم تعریف می‌شود و شکل می‌گیرد.

جهانشاهی بیان کرد: طی جنگ دوازده روزه، شاهد یک موج ناگهانی جمعیتی از مقاصد پر تنش به ویژه کلانشهر تهران به خارج شهر بودیم. مقصد اول هم مناطق شمالی کشور بود. استان‌های مازندران و گیلان طی حداقل ۶۰ سال گذشته به ویژه پس از دهه‌های ۳۰ و ۴۰ که صنعت خودرو سازی در کشور گسترش پیدا کرد، تجربه میزبانی انبوه را متناسب با جمعیت این استان‌ها و جمعیت کشور داشته‌اند. امروز به همین واسطه می‌بینیم مثلاً بیش از ۶۰ درصد درآمد و اشتغال مازندران مربوط به بخش خدمات است و گردشگری سهم جدی در این بخش دارد. وجود بیش از ۱۰۰ هزار اقامت گاه غیر رسمی در مازندران، نشانه‌ای از ارتباط معنادار گردشگری با معیشت و زندگی مردم این استان دارد. در استان گیلان هم به تناسب، شاهد همین شرایط هستیم.

کمترین چالش در بزرگترین جابه جایی موقت جمعیتی

وی افزود: روندهای گردشگری در دو بخش رسمی و غیر رسمی به ویژه در مناطق شمال کشور، امروز وضعیتی را رقم زده که می‌بینیم. در مواجه با یکی از بزرگترین جا به جایی های موقتی جمعیتی در تاریخ کشور، شاهد کمترین چالش بودیم و دیدیم که در محیط‌های پیرامون، به فراخور امکانات گردشگری، جمعیت مسافر پوشش داده شد و اوج جمعیت را اول مازندران و بعد گیلان میزبانی کردند. استان‌های قزوین، سمنان و گلستان و بعدتر البرز نیز هر کدام سهمی ایفا کردند. هر چند شاهد بودیم در سایر استان‌ها نیز فعالان گردشگری به ویژه در بخش اقامت، تسهیلات مختلفی تا سطح کاهش هزینه‌ها گاه تا ۵۰ درصد اعلام آمادگی کردند حتی در استان کرمان از طرف فعالان این بخش به ویژه بومگردی ها، اقامت رایگان در نظر گرفته شد. وجود این امکانات همواره نقطه قوتی برای کشورهاست.

نقش هتل‌ها در کاهش بحران

وی به ارائه مثالی پرداخت و گفت: در زلزله سال ۱۴۰۱ ترکیه که خسارت‌های سنگینی در استان‌های جنوبی این کشور داشت، هتل‌ها و امکان موجود گردشگری نقش زیادی در کاهش چالش‌ها و بحران‌های ناشی از آوارگی و بی سر پناهی مردم داشتند. در آنتالیا بیش از ۲۰۰ هتل در سرپناه دادن به زلزله زدگان نقش مهمی ایفا کردند. نقشی که گردشگری کشور ما در جنگ ۱۲ روزه ایفا کرد را باید جدی تر بنگریم و در مقابل این میزبانی، وقتش رسیده، مردمی که به عنوان مسافر و گردشگر در این مناطق حضور چند روزه‌ای دارند، درک بهتری از شرایط جامعه میزبان خود داشته باشند. ما در زمان جنگ، شاهد افزایش تعامل و حمایت‌های جمعی در سطح کشور بودیم، این دست آورد مهمی است که می‌توان بر مبنای همین نگرش، فرهنگ عمومی جامعه را به سمت بهبود شاخص‌های پایداری سوق داد.

عضو سابق انجمن جهانی طبیعت گردی با بیان اینکه این شرایط نشان داد که سیاستگذاران و برنامه ریزان باید حمایت جدی تری از توسعه گردشگری در کشور به ویژه گردشگری پایدار داشته باشند افزود: مازندران و گیلان، اصلی ترین کانون‌های تجمع مسافران این ایام بودند. پیشتر نیز روال بر همین مدار بوده است. ما اکنون در این دو استان که جزو اصلی ترین مقاصد گردشگری کشور هستند، مشکلات جدی داریم که پایداری در بخش‌های مختلف به ویژه محیط زیستی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. تولید بیش از ۵۰۰۰ تن زباله در روز در شرایط عادی، روی دست نهادهای خدماتی و به ویژه شهرداری‌های این استان هاست. این مقدار با افزایش جمعیت گردشگران و مسافران در برخی نقاط تا ۲ برابر هم افزایش پیدا می‌کند و این در حالی است که به دلیل شرایط طبیعی مناطق شمالی و محدودیت‌هایی که وجود دارد، مجبور به دفن بخش عمده‌ای از این پسماندها در نقاط جنگلی هستیم.

وی تصریح کرد: مساحتی بیش از ۲۰۰ هکتار از جنگل‌های شمال اکنون محل دپو و دفن زباله‌های استان‌های گیلان و مازندران هستند. چالش که در سه دهه گذشته علاوه بر مشکلات زیست محیطی، عامل برخی مشکلات جدی اجتماعی و تنش‌های محلی و بعضاً استانی شده است. امروز بحث مدیریت پسماند در مازندران به ویژه در روستاهای این استان که حداقل روزی ۱۰۰۰ تن تولید پسماند دارند در حال شکل گیری است به ویژه بحث تفکیک از مبدا که در بیش از ۷۰۰ روستای این استان در حال اجراست. گردشگران و مسافرانی که به این استان‌ها سفر می‌کنند باید نسبت به این مقوله و مسائلی از این دست آگاه باشند.

جهانشاهی بیان کرد: امروز بحث ما این مناطق است چرا که نقش خود را در کاهش چالش‌های ناشی از جنگ بسیار خوب بازی کردند و همین امر باید عاملی باشد تا مردم ما در مقابل، نقشی سازنده در کاهش مسائل و مشکلات جوامع میزبان خود داشته باشند. بحث پسماند و زباله چالشی جدی در استان‌های شمالی است و در سایر نقاط کشور نیز شاهد چالش‌های جدی دیگری به ویژه در رابطه با آب داریم. کاهش ۴۰ درصدی بارش‌های کشور نسبت به میانگین بلند مدت و استمرار خشکسالی در کشور که در برخی مناطق به مرحله چهارم یعنی بروز تأثیرات جدی اقتصادی و اجتماعی رسیده، زنگ هشداری برای ما در گردشگری کشور باید باشد چرا که در صورت درک بهتر موضوع، ما یک چرخه از خدمات و یک جمعیت بزرگ از مردم را داریم که در گردشگری و به عنوان گردشگر، نقش بهبود بخش دارند تا مولد و تسریع دهنده ناپایداری در شاخص‌ها.

وی افزود: امروز باید توجه جدی تری به توسعه گردشگری پایدار داشته باشیم. گردشگری سبز و ترویج مدیریت سبز در گردشگری کشور، عامل مهم و مؤثری در بهینه سازی مصرف منابع، افزایش تعامل بین گردشگران و جوامع محلی و بهبود شاخص‌های پایداری است و جدا از مؤثر بودن، الزام حرکت در این مسیر است.

این کارشناس گردشگری بیان کرد: یکی از مهمترین ابزارها که می‌تواند نقش کارکردی در جهت دهی به روندهای معمول و فعلی دارند، پلتفرم‌های گردشگری به ویژه آن دسته که رزرو آن لاین دارند هستند. روند رو به رشد استفاده از این پلتفرم و فضای ارتباطی بین میزبان و میهمان و نیز وجود قابلیت‌های متنوعی که دارند، می‌توانند بستری باشند برای جریان سازی و ترویج آیتم‌های گردشگری سبز. جایی که بهینه سازی مصرف منابع به ویژه در بخش آب و انرژی، کاهش تولید پسماند و مدیریت آن را اولویت قرار می‌دهد و می‌تواند علاوه بر توجه به شاخص‌های زیست محیطی در دیگر بخش‌ها به ویژه اقتصادی و اجتماعی نیز اثر مطلوب داشته باشد.

متمرکز شدن بر بهبود شاخص‌های پایداری در گردشگری کشور

این مدیر در معاونت گردشگری کشور گفت: در ماه‌های اخیر گفتگوها و نشست‌هایی را با مدیران و کارشناسان حداقل ۵ پلتفرم رزرو آن لاین اقامت کشور داشته‌ایم. البته با اصلی ترین بازیگران این حوزه مکاتباتی داشته‌ایم. برخی بسیار استقبال کرده‌اند هر کدام به فراخور برنامه‌ها و تلاش‌های خود، سهمی از بازار رزرو آن لاین در کشور دارند، بخشی از اهداف و برنامه‌های خود را بر بهبود شاخص‌های پایداری در گردشگری کشور متمرکز ساخته‌اند. البته در ابتدای مسیر قرار داریم اما بسیار روشن است رفته رفته با بهره گیری از خلاقیت و ابزارهایی که در اختیار این بخش قرار دارد شاهد افزایش واحدهای خدمات دهنده و نیز جامعه گردشگر در کشور خواهیم بود که حساسیت بیشتری نسبت به چالش‌ها و مشکلات خواهند داشت و این یعنی تحقق نوع عالی گردشگری.

وی افزود: باید از شعار فاصله بگیریم و باورهایمان را نسبت به گردشگری پایدار و پایداری در گردشگری تقویت کنیم. فرصتی که این روزها به واسطه اهمیت نقش گردشگری در دوران جنگ رقم خورده را باید جدی تر مورد بررسی قرار دهیم. همین امکانات و داشته‌ها با هر سطحی از خدمات و با هر شیوه‌ای که ارائه شدند، عامل بسیار مهمی در جلوگیری از برخی بحران‌هایی شدند که رقم خوردنشان امری طبیعی بود و می‌توانست رقم بخورد اما نخورد و این، حاصل فضای خدمات دهنده گردشگری کشور بود و امروز وظیفه داریم ما نیز به عنوان گردشگر و مسافران امروز و فردای این کشور، با حساسیت بیشتری از این خدمات استفاده کنیم و حساسیت‌ها و ملاحظات جوامع و مناطق میزبان را درک کنیم و مسیر تعامل دو سویه را در پیش گیریم. تا به گردشگر و گردشگری قابل دفاع تر و کارآمدتری برسیم، آن هم، زمانی که عمیق‌تر متوجه شدیم چقدر این موضوع اهمیت و ارزش دارد.