فناوری‌های دیجیتالی برای پیشگیری از حوادث و مدیریت بحران
ضمن ابراز همدردی با خانواده‌های محترم جانباختگان حادثه بندر شهید رجایی، با توجه به اینکه جزئیات دقیقی از علت این حادثه انفجار در دسترس عموم نیست، پاسخ قطعی به این سوال که آیا فناوری می‌توانست مانع از وقوع این رخداد شود، دشوار است. با این حال، با در نظر گرفتن کاربردهای گسترده فناوری‌های دیجیتال در ایمنی و مدیریت بحران در صنایع مشابه، می‌توان بطور کلی به موضوع استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای جلوگیری و یا کاهش مخاطرات و مدیریت هوشمند بحران پرداخت.
در حوادث اینچنینی چنانچه پارامترهای قابل اندازه‌گیری برای تشخیص و شناسایی خطرات احتمالی وجود داشته باشد، فناوری‌های اینترنت اشیا (به منزله چشم‌ها و گوش‌های همیشه بیدار) و هوش مصنوعی (به مثابه مغز متفکر) می‌توانند نقش پررنگی در شناسایی مخاطرات پیش از وقوع حادثه داشته و با اعلان هشدارهای لازم و نیز با ارائه برنامه عملیاتی متناسب با مدیریت و کنترل مخاطرات در کوتاه‌ترین زمان ممکن به تیم‌های رخداد سریع و امدادرسانی یاری رسانده و بطور چشمگیری باعث کاهش خطرات شوند. بعنوان مثال چنانچه در حادثه بندر شهید رجایی دلیل انفجار بالارفتن بیش از اندازه دما و فشار در کانتینر یا مخزن مواد قابل انفجار و اشتعال باشد به کمک فناوری اینترنت اشیا امکان پایش برخط دما، رطوبت و فشار محیط داخلی و بیرونی این مخازن و یا کانتینرها وجود دارد و یا اگر حادثه ناشی از نشت گازهای خطرناک و اشتعال‌زا باشد، امکان تشخیص و سنجش برخط غلظت این گازها در محیط، با کمک حس‌گرهای متصل و اطلاع‌رسانی بموقع آنها میسر است. زیرساخت اینترنت اشیا امکان مداخله سریع و جلوگیری از تجمع مواد و رسیدن آنها به آستانه انفجار را فراهم می‌کند.
چنانچه این حادثه بر اثر رفتار خطرناک کارگران و کارکنان بندر و یا نقض پروتکل‌های ایمنی مثل روشن کردن آتش در محیط‌های ممنوعه و یا ورود غیرمجاز به مناطق ورود ممنوع باشد به کمک هوش مصنوعی و پردازش تصویر امکان تشخیص رفتارهای ناهنجار و هشدار در سطح مناطق ممنوع وجود دارد و یا اگر این حادثه بدلیل مشکل در دستگاه‌های تهویه و تجهیزات نگهداری باشد امروزه فناوری یادگیری ماشین برای پیش‌بینی و پیشگیری از خرابی تجهیزات ابزار بسیار کارآمدی بشمار می‌آید.
در زمینه مدیریت پس از حادثه نیز، برای گسترش میدان دید و مشاهده بهتر و دقیق‌تر ابعاد حادثه بمنظور تصمیم‌گیری‌های سریع و بهینه در حوادث اینچنینی، استفاده از فناوری‌های روز می‌تواند نقش حیاتی در مدیریت بحران و کاهش خسارات ایفا کند. بعنوان مثال برای اطلاع‌رسانی دقیق و سریع از راه پیامک، آژیرهای هوشمند و سیستم‌های صوتی یکپارچه و همچنین برای هماهنگی نیروهای امدادی، استفاده از پلتفرم‌های مدیریت بحران مجهز به هوش مصنوعی و سیستم‌های اطلاعات مکانی (GIS) برای تحلیل و تجسم داده‌ها در راستای ارزیابی میزان خسارات، شناسایی نیازهای فوری و برنامه‌ریزی تخصیص منابع بسیار کارآمد هستند.
پهپادهای مجهز به دوربین‌های حرارتی و تصویربرداری نیز برای ارزیابی سریع وسعت حادثه، شناسایی نقاط خطرناک و جست‌وجوی مصدومان و همچنین استفاده از شبکه‌های ارتباطی پایدار همانند شبکه‌های بی‌سیم مقاوم و مستقل از زیرساخت‌های عمومی بمنظور حفظ ارتباط بین تیم‌های مختلف در شرایط بحرانی از دیگر ابزارهای فناورانه‌ای هستند که امروزه در این موارد بکار گرفته می‌شوند.
در سطحی بالاتر می‌توانیم همزادهای دیجیتالی از بنادر را توسعه دهیم، آنها نمونه‌های مجازی برآمده از داده‌های واقعی و برخط جمع‌آوری شده از سطح بندر با تحلیل‌های هوشمند و تجسم سه بعدی هستند. به کمک همین همزادهای دیجیتالی می‌توانیم برای افزایش آگاهی و آشنایی با شیوه‌های بهینه مقابله با خطرات، شبیه‌سازی انواع خطرها را بارها طراحی، اجرا و ارزیابی کنیم.
اگرچه بدون اطلاع دقیق از علت حادثه نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که فناوری‌های دیجیتال می‌توانستند از وقوع حادثه انفجار بندر شهید رجایی جلوگیری کنند، اما بطور واضح می‌توانیم استدلال کنیم که پیاده‌سازی یکپارچه سیستم‌های هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا، هوش‌مصنوعی، نظارت تصویری پیشرفته و سایر فناوری‌های دیجیتالی می‌توانست بطور قابل توجهی سطح ایمنی را در بندر ارتقا داده و احتمال وقوع چنین حادثه‌ای را کاهش دهد. همچنین، در صورت وقوع حادثه، این فناوری‌ها ابزارهای قدرتمندی برای مدیریت کارآمدتر بحران، هماهنگی نیروهای امدادی، ارزیابی دقیق خسارات و کاهش تلفات و خسارات فراهم می‌کنند، بنابراین سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتالی ایمنی و مدیریت بحران برای تاسیسات حیاتی مانند بنادر، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
*مدیر راهکارهای اینترنت اشیا فناپ‌زیرساخت
۲۲۷۲۲۷
