ثبت جهانی باغ گلشن طبس در گرو بازسازی با هزینه چند میلیاردی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: باغ ایرانی دارای جلوه و شکوه خاصی با توجه به معماری ایرانی آن است و باغ‌های خراسان جنوبی هم همانند دیگر باغ‌های ایرانی در حاشیه کویر، سال‌های سال است که زینت بخش این دیار است.

در این میان باغ گلشن که در شهر گل‌ها و گیاهان متنوع طبس واقع شده است، آرامش بخش مسافران، گردشگران و زائرانی است که با حضور در آن، لحظات خوشی را در کنار همه زیبایی‌های این باغ تجربه می‌کنند اما آنچه در این خصوص مهم است، اینکه حفظ و نگهداری این باغ باشکوه که یادگاری جاودان از نسل‌های گذشته این سرزمین کویری است، تنها با بازسازی کامل آن عملی خواهد شد که انجام این مهم نیاز به همت همه مسئولان دستگاه‌های اجرایی طبس به خصوص، میراث فرهنگی، شهرداری و اوقاف دارد.

قدمت باغ گلشن به اوایل قاجار برمی‌گردد

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی طبس در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه در بین دو دشت تفتیده لوت و کویر، نگینی بر دل سرزمین خورشید و آفتاب نقش بسته است، شاهکاری که هر چند آوار روزگار کمر به ویرانی اش بست اما ذوق سرشار معماران ایرانی جانی دوباره به آن بخشید، خاطر نشان کرد: قدمت این باغ به اواخر زندیه و اوایل قاجار می‌رسد.

محمد عرب در ادامه اظهار کرد: باغ گلشن در محله‌ای به همین نام قرار دارد و ۲۷۰ سالگی اش را پشت سر می‌گذارد و شاهکاری است که نوع معماری آن حیرت گردشگران داخلی و خارجی زیادی را برانگیخته است و قلم به تحسین آن نگاشته‌اند.

وی با اشاره به اینکه باغ گلشن یکی از باغ‌های نادر ایرانی، بسیار زیبا و تاریخی که آب دائمی در آن جریان دارد، است گفت: طراحی آن بر اساس نمونه چهار باغ و برگرفته از آیات قرآنی درباره بهشت است و دو نهر آب روان و دائمی که در آن جریان دارند، متعلق به دوره افشاریه و زندیه می‌باشد که توسط میرحسن خان، سومین حاکم طبس، از سلسله خوانینی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند، در سال ۱۲۱۸ ه. ق ساخته شده است.

بهشت روی زمین

وی خاطر نشان کرد: وب سایت انگلیسی دیلی تلگراف سال ۲۰۰۸ نام این باغ را در فهرست ۵۰ باغ زیبای دنیا منتشر کرد و «پنه لوپه هابهوس» نویسنده بریتانیایی و کارشناس باغ‌های ایرانی هم توصیف ویژه ای از باغ گلشن طبس ارائه می‌دهد و آن را بهشتی روی زمین می‌داند که دیدن آن ارزش هفت ساعت رانندگی در کویر را دارد.

همچنین همسر آندره گدار، معمار معروف فرانسوی نیز در این خصوص می‌گوید: «در این باغ حوضی بزرگ با فواره‌های متعدد وجود دارد که آب یعنی این ماده با ارزش را مانند تحفه‌ای به آسمان می‌فرستد».

وی در ادامه متذکر شد: «سون هدین سوئدی» نیز در سال ۱۹۰۶ میلادی در سفرش به طبس از کیفیت معجزه‌آسای آب جاری در این باغ شگفت‌زده شده است.

عرب با بیان اینکه بوی معطر گل‌ها از چند قدمی مشام جان هر عابری را نوازش می‌دهد، یادآور شد: از در که وارد شوی، درختان کوتاه و بلند و گل‌های رنگارنگ مانند گردن آویزی گرداگرد باغ جلوه گری می‌کنند، درختانی که از دل تاریخ کویر سربرآورده و ریشه در تاریخ کهن این سرزمین دارد و سمفونی باد با موسیقی آواز گنجشکان در هم آمیخته و زیبایی و شکوه باغ را دو چندان کرده است.

وی ادامه داد: هر چه جلوتر می‌روی زیبایی‌های بیشتری در قاب نگاهت قرار می‌گیرد، حوض بزرگی با فواره‌های متعدد و چشمه‌هایی که آب را به درون آن سرازیر می‌کند، نگینی در میان این همه زیبایی است.

عرب اظهار کرد: طرح این باغ برگرفته از معماری اصیل باغ‌های ایرانی است و جریان آب دائمی در طراحی و تقسیمات آن تاثیر زیادی داشته است و خطوط اصلی باغ شامل دو خیابان عمود برهم است که سطح باغ را به چهار مربع بزرگ تقسیم می‌کند و هر یک از این مربع‌ها مجدداً به چهار مربع کوچک‌تر تقسیم می‌شوند و هر کدام از این فضاها به کاشت گونه‌ای از درختان اختصاص یافته که تنوع گونه‌های گیاهی باغ گلشن در نوع خود بی نظیر است.

به گفته عرب آب ورودی به باغ معروف به نهرین از ورودی شرقی وارد فضایی بنام بخش آب (بخشو) شده و به دو قسمت مساوی تقسیم و در طول باغ طی مسیر می‌کند و در مرکز باغ استخر بزرگی قرار دارد که جریان پلکانی آب از دو طرف آن عبور می‌کند و قسمتی از آب وارد حوض شده و فواره‌های طبیعی و خوش تراش آن را به صدا وادار ساخته و فضایی بسیار دلنشین فراهم آورده که دل هر بیننده‌ای را می‌فریبد.

وی در ادامه گفت: جریان آب نهرین پس از گذر از استخر در انتهای مسیر یعنی ورودی اصلی باغ به هم می‌پیوندند و در ورودی باغ مجدداً وارد فضای بخش آب شده و در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی طبس با اشاره به اینکه طول باغ از در ورودی تا انتهای محور ورودی ۲۶۶ متر و پهنای آن ۲۶۰ متر است، افزود: مساحت باغ ۷۴۵۰۰ متر مربع است و طرح باغ به احتمال زیاد در یک نخلستان پیاده شده است زیرا درختان خرما در آن به صورت پراکنده و بدون نظم خاصی وجود دارند.

عرب تصریح کرد: تنها یک ساختمان که از آن با عنوان عمارت سردر یاد می‌شود، در باغ وجود دارد که ساختمانی دو طبقه است که یک زیرزمین کوچک هم در آن دیده می‌شود. بنایی که شهریور ۵۷ بر اثر زلزله به طور کامل از بین رفت و ساختمان فعلی بر اساس نقشه بنای قدیمی دوباره سر برافراشت و جزو بناهای شاخص طبس محسوب می‌شود.

وی متذکر شد: باغ گلشن طرحی مربعی دارد که مانندش فقط در تاج محل هند به چشم می‌خورد. در این ساختار طول و عرض باغ با هم برابر است و با خیابان‌های موازی، به یکدیگر متصل شده است.

مرمت و بازسازی

عرب به مرمت و بازسازی قسمت‌هایی از این اثر باشکوه و منحصر به فرد اشاره و اظهار کرد: روشنایی و به سازی معابر اصلی تقریباً انجام شده و برای بازدید مسافران آماده است اما فضاهای غیر از محورهای اصلی با مشکل روشنایی و کف سازی و آفات و آسیب‌های فضای سبز مواجه است که موضوع روشنایی با نصب پروژکتورهایی توسط شهرداری به طور موقت برطرف شده است.

ثبت جهانی باغ گلشن

وی با اشاره به پیگیری برای ثبت جهانی باغ گلشن افزود: ثبت جهانی باغ گلشن از دستور و برنامه ما خارج نشده و کماکان پیگیر آن هستیم تا با رفع نواقص و تکمیل پرونده این اثر فاخر را به فهرست باغ‌های ایرانی ثبت جهانی الحاق کنیم.

به گفته عرب نواقص و موانعی برای ثبت جهانی این پرونده وجود دارد که با تعامل و همراهی همه دستگاه‌های اجرایی قطعاً برطرف خواهد شد و در بحث کلان نیز به امد خدا با کمک مسئولان در استان و تهران، در روند ثبت جهانی شدن این اثر تسریع خواهد شد.

اختصاص اعتبار ویژه

وی از مسئولان مربوط اختصاص اعتبار ویژه برای باغ گلشن را خواستار شد و ادامه داد: باید از محل اعتبارات ملی بودجه‌ای به آن اختصاص داده شود و هر چند این بنا یک سال اعتبار ملی گرفت اما سال مالی ۹۶ اعتباری از این محل نداشت و تاکنون مشخص نشده است که آیا برای سال آینده اعتباری از این محل دارد یا نه؟

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طبس خاطر نشان کرد: این اثر تاریخی باید دارای هشت عنصر برای ثبت در فهرست آثار جهانی باشد که چهار عنصر آن کامل شده است و نواقص چهار مورد دیگر هم باید برطرف شود که اجرای کد ارتفاعی معابر، سردر باغ، تکمیل نشدن حصار و… از این موارد است.

وی با بیان اینکه برای ثبت جهانی باغ گلشن نیازی به بازسازی و سامان دهی کامل باغ نیست چون وجود چند شاخصه کافی است و چنان چه قسمتی از بنا مرمت شود و به اصالت اولیه برگردد، برای بازدید و ارزیابی کارشناس یونسکو کفایت می‌کند.

وی به وجود نواقصی در سردر باغ گلشن اشاره کرد و افزود: سردر باغ با نقشه‌ها و جزئیات طرح اصلی همخوانی ندارد و باید نواقص آن برطرف و تعیین تکلیف و تصمیم گیری برای برخی فضاهای خالی و پوشش گیاهی باغ و مشکل روشنایی فضاهای اطراف نیز انجام شود.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به وضع موجود شاید بتوان تا چند سال دیگر پرونده ثبت جهانی آن را به اتمام رساند.

عرب مبلغی را برای تکمیل آن مشخص نکرد زیرا اعتبار مورد نیاز در سال‌های مالی متعدد و با مبالغ مختلف تخصیص می‌یابد و ممکن است نسبت به تورم در طول سال‌ها متغیر شود اما به گفته او در مجموع بیش از چند میلیارد ریال برای مرمت و بازسازی کامل این بنای تاریخی نیاز است که این مهم به توجه ویژه مسئولان شهرستانی، استانی و وزارت نیاز دارد.

به گفته وی، هر چند با سیاست گذاری دولت، اعتبارات هر سال رو به افزایش است اما این اعتبارها پاسخگوی مرمت و به سازی این بنا و بناهای تاریخی و بافت‌های تاریخی متعدد شهرستان طبس نیست.

وی در ادامه متذکر شد: این اثر باشکوه ۲۰ دی ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و یکی از مهم‌ترین باغ‌های ایران به شمار می‌رود.