اصفهان در حفاظت از بافت و بناهای تاریخی با چه چالش‌هایی مواجه است؟
اصفهان- مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با تأکید بر لزوم تعریف درست از معاصریت، حفاظت از محوطه‌های تاریخی را ضرورتی برای حفظ هویت و توسعه پایدار شهر اصفهان دانست.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کوروش دیباج: روز جهانی qحفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی فرصتی است برای بازاندیشی در نقش بی‌بدیل میراث فرهنگی در شکل‌گیری هویت شهری، پایداری توسعه و تعمیق فهم تاریخی جامعه. این مناسبت جهانی تنها به پاسداشت گذشته محدود نمی‌شود، بلکه بر ضرورت پیوند بین سنت و آینده تأکید دارد؛ پیوندی که در سایه حفاظت آگاهانه از عناصر تاریخی و ارتقای زیست‌پذیری در بافت‌های کهن شکل می‌گیرد. در چنین روزی، توجه به سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌های شهری و ضرورت‌های حقوقی و اجتماعی حفاظت از میراث ملموس بیش از پیش در کانون توجه قرار می‌گیرد.
در این میان، شهر اصفهان به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و غنی‌ترین عرصه‌های تاریخی کشور، همواره نیازمند نگاهی نو به مقوله حفاظت بوده است؛ نگاهی که سنت را در خدمت زندگی معاصر قرار دهد و هویت تاریخی را نه مانعی برای توسعه، بلکه مزیتی راهبردی برای آینده بداند. سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان که در یک سال اخیر مسئولیت بافت تاریخی شهر اصفهان و حفاظت از آن سپرده شده است بی شک به عنوان یکی از نهادهای متولی حفاظت بناها و محوطه‌های تاریخی تلقی می‌شود. به همین مناسبت، به سراغ محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل این سازمان و مسئول بافت تاریخی شهر اصفهان رفتیم تا از زبان او درباره چالش‌ها، سیاست‌ها و افق‌های پیش‌رو در حوزه حفاظت از محوطه‌های تاریخی بشنویم.
در آستانه روز جهانی حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی هستیم. این روز چه جایگاهی در شهر تاریخی اصفهان دارد و نگاه سازمان نوسازی و بهسازی شهر به این مناسبت چگونه است؟
بناها و محوطه‌های تاریخی در واقع ریشه‌های شهر هستند و این موضوع از دو جهت حائز اهمیت است. اول اینکه این فضاها مسیر رشد و توسعه شهر را نشان می‌دهند و در واقع دی‌ان‌ای هویتی یک شهر محسوب می‌شوند. اگر بخواهیم توسعه پایدار و معنادار داشته باشیم، باید از این دی‌ان‌ای هویتی بهره ببریم. دومین اهمیت این محوطه‌ها در این است که نقش یک نقطه بازگشت را ایفا می‌کنند. آن‌ها بنیان‌ها، اصالت‌ها و پیشینه شهر را مشخص می‌کنند. هر چه این فضاهای تاریخی خواناتر، شفاف‌تر و برجسته‌تر باشند، تصویر دقیق‌تری از گذشته را به ما می‌دهند و به تبع آن، الگوهای بهتری برای آینده خلق می‌کنند.
نکته دیگر آن است که محوطه‌های تاریخی سطح اندیشه جامعه را نیز بازنمایی می‌کنند. این‌ها آثار برجسته‌ای هستند که حاصل خرد و تفکر نخبگان یک دوره‌اند. در حالی که از آن دوره نه فیلم داریم، نه صدا و حتی منابع مکتوب هم محدود است، بناهای تاریخی در صورت خوانش صحیح، بینش و درک انسان‌های آن عصر را به ما منتقل می‌کنند. شناخت ما از عمق اندیشه‌های تاریخی جامعه ایرانی و اصفهانی به واسطه این آثار ممکن می‌شود. وقتی می‌گوئیم اندیشه‌ها دارای پیوستگی تاریخی‌اند، اگر این پیوستگی مخدوش شود، دوباره باید مسیر آزمون و خطا طی شود. پس بناها و محوطه‌های تاریخی زبان گویای تاریخ و اندیشه‌اند.
سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در این مسیر چه نقشی را برای خود تعریف کرده است؟
سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در دو مسیر اصلی حرکت می‌کند: نخست شناخت دقیق از بناهای تاریخی و دوم مرمت، حفظ و احیای آن‌ها. در دو سال اخیر تمرکز گسترده‌ای بر روی شناخت دقیق‌تر از این بناها داشتیم. رویکرد ما این است که ابتدا با شناخت کامل به سراغ مرمت برویم. مرمت نیز طی ۳۰ سال گذشته جزو مأموریت‌های اصلی سازمان بوده و همچنان در صدر اولویت‌ها قرار دارد.
یکی از چالش‌های مهم در حوزه حفاظت، تعادل بین توسعه شهری و حفظ بافت تاریخی است. نگاه سازمان نوسازی در این زمینه چگونه است؟
اگر یک محوطه تاریخی در خدمت زندگی امروز نباشد، محکوم به نابودی است. اما نکته کلیدی آن است که ما چه تعریفی از «زندگی امروز» داریم. اگر تعریفمان از زندگی معاصر غلط باشد، طبیعی است که به بناهای تاریخی آسیب وارد شود. برای مثال، ۱۵ تا ۲۰ سال پیش که سوداگری در بخش مسکن شدت گرفت، به بناهای تاریخی صرفاً به‌عنوان زمینی برای ساخت‌وساز نگاه می‌شد؛ اینکه اگر تخریب شود، چند طبقه می‌توان ساخت، چقدر تراکم دارد و ارزش بازار آن چقدر است. این نگاه تراکمی، تعریف غلطی از معاصریت بود.
امروز جامعه به این درک رسیده که باید به بناهای تاریخی با نگاهی متفاوت بنگرد. ارزش افزوده یک بنای تاریخی در خود آن نهفته است؛ اینکه بتوان آن را به بوم‌گردی یا رستوران سنتی تبدیل کرد، به‌گونه‌ای که حتی ارزش اقتصادی‌اش از ساخت‌وساز بیشتر شود. در هر شهری که مدیران، شهروندان و سیاستگذاران تعریف درستی از معاصریت داشته‌اند، بناهای تاریخی به مزیت تبدیل شده‌اند. اما اگر نتوانند تعریف درستی بدهند، بافت تاریخی به تهدیدی علیه توسعه تبدیل می‌شود. بنابراین تعریف درست از معاصریت باید نرم‌افزاری و فکری باشد و این همان تغییری است که ما در سازمان و شهر اصفهان به دنبال آن هستیم.
در این مسیر، چه خلأهای قانونی و چالش‌هایی وجود دارد و چه بازنگری‌هایی در سیاست‌گذاری‌ها ضروری است؟
اولین چالش ما، چالش شناختی و اطلاعاتی بود. ما داده‌های دقیق نسبت به فضاها و محوطه‌های تاریخی نداشتیم. طی ماه‌های گذشته اطلاعات بیش از ۴۵ هزار پلاک موجود در بافت تاریخی اصفهان را استخراج و به‌روز کردیم. این اطلاعات بسیار دقیق، پایه هر نوع برنامه‌ریزی، حرکت و حتی سرمایه‌گذاری است. در کنار این کار، از مشاوره بهترین دانشگاه‌های کشور هم بهره‌مند شده‌ایم.
اما در سطح حمایت‌های قانونی، نیازمند بازنگری جدی هستیم. سازمان نوسازی و بهسازی، سازمان مرمتگر است. آیا سازمان میراث فرهنگی برای ما فرش قرمز پهن کرده؟ آیا حمایت‌های ملی وجود دارد؟ ما می‌گوئیم اگر بخش خصوصی بخواهد سرمایه‌گذاری کند، باید از او حمایت کرد. اما آیا برای یک نهاد عمومی مانند سازمان نوسازی که در خط مقدم حفاظت از بناهاست، چنین حمایتی وجود دارد؟
یکی از نیازهای فوری ما این است که در سطح قوانین، حفاظت از بناهای تاریخی به‌عنوان یک وظیفه اجتماعی برای صنایع بزرگ تعریف شود. همان‌طور که این صنایع در تولید آلاینده‌ها نقش دارند، باید در حفاظت از تاریخ نیز سهم داشته باشند. فراتر از آن، باید به دنبال شکل‌گیری نهادهایی مشابه سازمان نوسازی در بخش خصوصی باشیم. متأسفانه دیگر سازمان‌هایی مانند شرکت عمران و بهسازی راه و شهرسازی که در گذشته نقش مؤثری در این حوزه داشتند، امروز وجود ندارند.
آیا شما موافق بازنگری در محدوده محوطه‌های تاریخی اصفهان هستید؟
پیش از پاسخ به این سوال باید روشن کنیم که هدف این بازنگری چیست؟ اگر هدف آن است که محدوده‌های تاریخی کاهش یابد یا محوطه‌ها تحت فشار قرار گیرند، قاعدتاً مخالف آن هستم. اما اگر بازنگری در جهت گسترش حفاظت باشد، بسیار خوب است. نگاه ما این است که بازنگری باید برای حفاظت بهتر انجام شود، نه آسیب‌پذیر کردن محوطه‌ها.
نکته دیگر آن است که باید به زیست‌پذیری بافت‌های تاریخی هم توجه کرد. بازنگری ممکن است در راستای رشد و توسعه بافت تاریخی و ارتقا کیفیت زندگی در آن باشد، بدون آنکه به اصالت آن لطمه‌ای وارد کند. پس باید از نگاه تقابلی بین توسعه و حفاظت عبور کنیم و به تعریف‌های جدیدی برسیم که هم توسعه را به همراه دارد، هم حفاظت.
با توجه به اینکه اصفهان در سال‌های آتی میزبان اجلاس شهرهای تاریخی جهان خواهد بود، چه پروژه‌هایی در راستای حفاظت از بناهای تاریخی در گذشته انجام شده و چه برنامه‌هایی برای آینده دارید؟
سازمان نوسازی و بهسازی در ۳۰ سال گذشته همواره فعال بوده و بسیاری از بناهایی که امروز پابرجا هستند، حاصل حفاظت‌های این سازمان‌اند. از پروژه‌های پهنه‌ای و پیوسته مانند بازار بزرگ اصفهان تا محله جلفا که در دهه‌های گذشته کارهای زیادی روی آن صورت گرفت و امروز هم اصالت تاریخی خود را حفظ کرده و هم رونق بالایی دارد.
همچنین پروژه پهنه سلجوقی اصفهان در خیابان ابن‌سینا از میدان عتیق تا باباقاسم، امامزاده درب امام و قصر جمیلان در حال اجراست و شاید ۱۰ سال دیگر اثر آن همانند جلفای امروز نمایان شود. یا در جنوب و شرق میدان امام پروژه‌هایی در حال اجراست که آینده روشنی برای آن‌ها متصور هستیم.
علاوه بر این‌ها، پروژه‌های تک‌نقطه‌ای نیز داریم که روی حفاظت موضعی تمرکز دارند. امیدواریم تا زمان برگزاری اجلاس جهانی شهرهای تاریخی، جهان شاهد انبوهی از اقدامات حفاظتی و مرمتی ما باشد که نشان دهد چگونه اصفهان توانسته در برابر آسیب‌های تاریخی بایستد و اصالت‌های خود را حفظ کند.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید