موزه دوران اسلامی؛ تاریخچه، نقشه و عکس

مجموعه ملی ایران دو بنای مستقل برای نمایش آثار دارد: یکی ویژه دوره های پیش از اسلام (موزه ایران باستان) و دیگری مخصوص دوره پس از اسلام (موزه دوران اسلامی). موزه باستان شناسی و هنر اسلامی ایران محل ارائه نمونه های برجسته هنر و معماری ایرانی از پس از ورود اسلام تا دوره های متاخر است و در این نوشته به معرفی بخش های آن می پردازیم.

آشنایی با موزه دوران اسلامی ایران

این موزه آثار دوره اسلامی از سده هفتم میلادی تا دوران معاصر را گردآوری و معرفی می کند. ساختمان فعلی که پیش از انقلاب 1357 برای کاربری دیگری ساخته شده بود، در سال 1375 توسط موزه ملی ایران به عنوان محل نمایش هنرهای ایرانی پس از اسلام بازگشایی شد.

این بنا سه طبقه دارد:

1. طبقه همکف برای برگزاری نشست ها و نمایشگاه های موقت اختصاص یافته است.
2. طبقه اول شامل تالار قرآن و تالارهای مربوط به دوره های تیموری، صفویه، افشار، زند و قاجار است.
3. طبقه دوم میزبان مجموعه هایی از صدر اسلام تا دوره های سلجوقی و ایلخانی است.

با توجه به چیدمان زمانی آثار، پیشنهاد می شود بازدید را از طبقه دوم آغاز کنید تا مسیر تاریخی را از دوره های کهن به سوی روزگار متاخر دنبال کنید.

بازدید از طبقه دوم

همان طور که اشاره شد، شروع بازدید از طبقه دوم منطقی تر است. در این طبقه پیوستگی تاثیر هنر ساسانی بر دستاوردهای پس از اسلام به روشنی دیده می شود.

• تالار آغازین دوره اسلامی

در این بخش، نسخه های خطی قرآن محور اصلی نمایش اند؛ اغلب به خط کوفی و روی کاغذ یا پوست نگاشته شده اند. کنار آن ها، سفالینه های لعاب دار و بی لعاب با نقوش متنوع، اشیای فلزی متاثر از سنت ساسانی، سکه های نقره عربی-ساسانی و نمونه هایی از سکه های طلا دیده می شود. پارچه هایی از جنس های مختلف مانند ابریشم نیز به نمایش درآمده است.

• تالار سلجوقیان (سده های 11 و 12 میلادی)

دوره سلجوقی زمان شکوفایی هنرهای ایرانی در پهنه های گوناگون بود. در سفالگری، شیشه گری و فلزکاری، ریزه کاری ها و ظرافت های فنی به اوج رسید و آثار چشم نواز فراوانی خلق شد. در پارچه بافی، ابریشم و طرح های برجسته محبوبیت داشت. شمار زیادی از قرآن های نفیس نیز در همین دوران کتابت شده که نمونه هایی از آن ها اینجا دیده می شود.

در معماری این عصر، گچ بری ها، آجرکاری و سنگ کاری های متنوع، کتیبه های آجری، آجرهای لعاب دار و گونه های تازه کاشی توسعه یافتند. در این بخش آثار ارزشمند دیگری نیز به چشم می خورد.

• تالار ایلخانی (سده های 13 و 14 میلادی)

با وجود ویرانی های آغازین عصر مغول، پس از استقرار حکومت در ایران، هنرها جان تازه گرفتند. فلزکاری شرقی در غرب ایران ادامه یافت و آبکاری برنز با طلا و نقره رونق گرفت. در سرامیک، کاشی های نقاشی شده زرین فام و سفالینه های لعاب دار با فرم های خوش تراش پدید آمدند که نمونه هایشان در این تالار دیده می شود.

شیشه گری که در اواخر دوره سلجوقی رونق گرفته بود، در عصر ایلخانی ادامه یافت. همچنین تولید سفال های لعاب دار و غلافی به شکلی گسترده دنبال شد.

از سوی دیگر، کتاب سازی با حمایت برخی حکومت های ایلخانی پیش رفت؛ خوشنویسی رونق گرفت و نسخه های خطی نفیس بسیاری پدید آمد. در این تالار آثار منحصربه فردی به نمایش گذاشته شده است. همچنین برجسته ترین محراب های گچ بری و کاشی کاری شده این دوره را می توان در همین بخش مشاهده کرد.

طبقه اول موزه دوران اسلامی

در ادامه مسیر، به طبقه اول می رسید که تالارهای زیر را در بر می گیرد:

• تالار تیموری (سده های 15 تا 16 میلادی)

در عهد تیموری، شیشه گری در سمرقند بالید و سایر هنرها با پشتوانه مالی حکومت های وقت رشد کردند. کتاب سازی به شکلی ویژه حمایت شد و برخی شاهکارهای کم نظیر همین دوران خلق شد.

در این بخش می توانید کتیبه ها و کاشی کاری های موزائیکی ظریف، کاشی های نقاشی شده زیرلعاب، یک محراب مرمری حکاکی شده، محراب موزائیکی کنده کاری شده و منبت چوبی با دعاهای حک شده را ببینید.

• تالار صفویه (سده های 16 تا 19 میلادی)

دوره صفویه زمان اوج گیری هنرهایی چون خوشنویسی، نگارگری، بافت فرش های ابریشمی، فلزکاری با نقش های چکشی و سفال های آبی و سفید بود. این دستاوردها و دیگر آثار شاخص هنری و معماری در این تالار به نمایش درآمده است.

در حوزه معماری، کاشی های هفت رنگ رواج یافت و مسجدهای باشکوه با کتیبه های چشم نواز ساخته شد؛ نمونه هایی از این کتیبه ها در اینجا قابل مشاهده است.

• تالار قاجاریه (سده های 19 و 20 میلادی)

در دوره قاجار، برخی هنرها مانند فرشبافی مسیر رشد خود را ادامه دادند و هنرهایی چون منبت کاری، آینه کاری، فولادکاری با نقش های طلا، میناکاری نقره و… پیشرفت چشمگیری داشتند. نقاشی رنگ روغن روی بوم فراگیر شد و تا حدی از سبک های اروپایی تاثیر گرفت. تولید کاشی های هفت رنگ ادامه یافت و با استقبال عمومی مواجه شد. معماری قاجاری به الگوی صفوی شباهت داشت اما در مقیاسی کوچک تر دنبال شد.

در ادامه، به صورت کلی با اشیایی که هنگام بازدید از موزه دوران اسلامی می بینید آشنا می شوید.

مروری بر مجموعه های موزه دوران اسلامی

به طور کلی، هنگامی که در میان ویترین ها قدم می زنید، با دسته های زیر روبه رو خواهید شد:

ابزارهای روشنایی:
شمعدان ها و چراغ های روغنی از جنس شیشه، برنج، سفال، سرامیک و سنگ به نمایش درآمده اند.

پارچه ها و فرش ها:
تنوع متریال و شیوه های تزیین بر روی پارچه و فرش، روکش های قبور، پیراهن های تشریفاتی با دعاهای خوشنویسی شده در معرض دید قرار دارد.

ابزار نجومی و نشانه های بروج:
اسطرلاب های برنجی و برنزی، نسخه های خطی، کتاب ها، کره ها، نقاشی های رنگ روغن و نگاره ها با موضوعات نجومی ارائه شده است.

آثار سرامیکی:
بشقاب، ظروف، کوزه، کاسه، چراغ روغنی و بطری ها با فرم ها و تزیینات گوناگون دیده می شود.

شیشه گری و ابزار پزشکی:
بادکش های شیشه ای، لوله و کاسه آزمایش، بطری ها، عطردان، تنگ، آب پاش، چراغ، ریتون و نسخه های خطی مرتبط به نمایش درآمده است.

آثار فلزی:
شمشیر، کاسه، کوزه، ظروف، منقل، دیگ بزرگ، پارچ، بازوبند، دستبند، آینه و قاب، لوله آب، شمعدان، لیوان، حوضچه، مجمر، هاون، جعبه قلم، چاقو، جعبه، چراغ، سینی و ملاقه هایی با تکنیک ها و فلزات متنوع عرضه شده است.

نقاشی لاکی و نوشت افزار:
جعبه قلم، دوات، لوازم نگارش، قاب آینه، جعبه های آرایش و نسخه های خطی در این بخش معرفی می شود.

این موزه را از قلم نیندازید

در پایان، پیشنهاد می کنیم چه به صورت فردی به تهران سفر می کنید و چه از تورهای تهرانگردی استفاده می کنید، بازدید از موزه های پایتخت به ویژه این موزه را در برنامه خود بگنجانید.

در موزه دوران اسلامی که بخشی از مجموعه موزه ملی ایران است، آثار فراوان و شگفت انگیزی خواهید دید که روایتگر مهارت و علاقه ایرانیان به هنر در طول تاریخ اند.

نشانی موزه دوران اسلامی ایران

آدرس موزه باستان شناسی و هنر اسلامی ایران: تهران، خیابان امام خمینی، خیابان سی تیر. دسترسی از طریق مترو میدان حسن آباد یا ایستگاه امام خمینی ممکن است. این موزه در مجموعه موزه ملی ایران قرار دارد و موقعیت آن در نقشه زیر مشخص است:

سوالات پرتکرار درباره موزه دوران اسلامی

اگر درباره این مطلب سوالی دارید، در بخش دیدگاه های همین پست بنویسید. در کوتاه ترین زمان پاسخ خواهیم داد.

آثار چه دوره هایی در موزه دوران اسلامی به نمایش گذاشته شده است؟

چیدمان آثار در دو طبقه و بر اساس دوره های تاریخی است: تالارهای صدر اسلام، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفویه، افشار، زند، قاجار و تالار قرآن.

ویژگی معماری موزه دوران اسلامی چیست؟

طرح معماری موزه باستان شناسی و هنر اسلامی ایران الهام گرفته از کاخ ساسانی بیشاپور است؛ بنایی چلیپایی و هشت ضلعی در سه طبقه با زیربنای حدود چهار هزار متر مربع.

نزدیک ترین دیدنی ها به موزه دوران اسلامی کدام است؟

• پارک شهر
• موزه ایران باستان
• سردر باغ ملی
• موزه پست
• موزه عبرت
• کتابخانه و موزه ملی ملک
• موزه استاد علی اکبر صنعتی