شهر تاریخی «حسنلو» میزبان مسافران نوروزی؛ آشنایی با ۱۰ دوره سکونت

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: تپه باستانی حسنلو بزرگترین شهر عصر آهن در میان جلگه‌ای سرسبز و خرم که به نام «سلدوز» معروف است در کنار دهکده‌ای به همین نام قرار دارد، دهکده حسنلو را چند ده دیگر مانند نگینی در بر گرفته‌اند و تپه‌های باستانی زیادی پیرامون تپه حسنلو را فرا گرفته و گویا هنگام آبادی حسنلو و تمدن عظیمش تمدن‌های دیگری نیز با این تپه در تماس بوده و هم دوره تمدن حسنلو به وجود آمده‌اند.

وجود تپه‌های باستانی دیگر حکایت از این دارد که اقوام ساکن در حسنلو با اقوام ساکن در تپه‌های اطرافش از یک تیره بوده و با هم داد و ستد و ارتباط داشته‌اند که از جمله این تپه‌ها می‌توان به تپه باستانی پسدلی، حاج فیروز، تابیه، عقرب تپه، تپه کوییک، میرآباد، ساخسی تپه، نظام آباد و محمدشاه که به فاصله‌های مختلف از یکدیگر و به فاصله دو کیلومتر تا شعاع ۱۵ کیلومتر از تپه حسنلو قرار گرفته‌اند.

ساکنان اولیه تپه حسنلو احتمالاً قوم مناعی بوده‌اند که تمدن بس وسیع و درخشانی از خود به یادگار گذاشته‌اند و از اشیای مکشوفه در این تپه چنین به نظر می‌رسد که آثار مفرغی آن‌ها کاملاً قابل مقایسه با آثار مفرغی لرستان یعنی قوم کاسی است و شاید قرابتی بین این دو قوم موجود باشد از قوم مناعی و محل سکونت آن‌ها که سرزمین‌های جنوبی دریاچه ارومیه بوده، یادی در تورات شده و قوم مناعی را قوم «مان» هم گفته‌اند.

۱۰ دوره سکونت در شهر تاریخی حسنلو در نقده

بر اساس داده‌های باستان‌شناسی این تپه در ۱۰ دوره مورد سکونت قرار گرفته و ضخامت لایه‌های هر دوره معلوم است که دوره دهم که قدیمی‌ترین دوره سکونت حسنلو به حساب می‌آید، مربوط به هزاره ششم تا هزاره سوم قبل از میلاد است و این دوران از دوره ابتدایی سنگی آغاز و تا دوره باستانی، مادها و دوره اسلامی ادامه می‌یابد.

دور تا دور قلعه را دیواری به قطر سه متر و ارتفاع هفت متر فرا گرفته بوده و در سراسر این دیوار برج‌های مربع شکلی به فاصله‌های ۳۰ متر از یکدیگر و به ابعاد ۱۰ متر در ۱۰ ساخته شده بود و ارتفاع برج‌ها به درستی معلوم نیست.

با احتساب هر ۳۰ متر یک برج، تقریباً محل هفت برج در روی دیوار دفاعی قلعه روشن می‌شود و طرز قرار گرفتن برج‌ها در میان دیوارها طوری بوده که سه متر از طول برج داخل دیوار و پنج متر آن خارج دیوار و دو متر آن در سوی دیگر دیوار (داخل قلعه) قرار داشته و از این برج‌ها برای حفاظت قلعه استفاده می‌شده است.

در جانب ورودی حیاط، مجموعه‌ای از بناهایی مانند تالار بزرگ یا معبد و تعدادی اتاق‌های متصل و مربوط به هم قرار داشته و در این میان معبد بیش از دیگر بناها قابل توجه است این پرستشگاه یا معبد دارای سقف و ستون‌های چوبی بود و بیش از ۳۰ متر طول و بیش از پنج متر عرض داشته است.

در دژ حسنلو، اتاق‌هایی نیز به انبار و آشپزخانه و اسلحه‌خانه اختصاص داشته است از اسلحه‌خانه که معلوم نشده کارگاه اسلحه‌سازی یا محل نگهداری جنگ‌افزار بود، مقدار زیادی شمشیر و سه نیزه آهنی کشف شده است، در اطراف غربی حیاط، حدود ۱۵ باب اتاق بزرگ و کوچک وجود داشته و جام زرین حسنلو در یکی از اتاق‌های همین قسمت کشف شده است.

بناهای شمالی حیاط مرکزی گویای جایگاه ویژه زنان و کنیزان بوده است چون در این قسمت مقدار زیادی جعبه‌های ویژه نگهداری وسایل آرایشی چون سرمه دان و وسمه دان استخوانی یافت شده است.

عشاق ایرانی در تپه حسنلو آرمیده‌اند

از تپه باستانی حسنلو در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۸ طی حفاری‌های باستان‌شناسان ایرانی و آمریکایی انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگی مانند شمشیر، خنجر، نیزه، سرنیزه‌هایی از جنس مفرغ و آهن به همراه هزاران ظروف سفالی و اشیای استخوانی سنگی سفالی، شیشه‌ای و فلزی گوناگون که هر یک دارای ارزش تاریخی، باستانی و هنری هستند، کشف شده است که در موزه‌های ایران باستان، آمریکا، فرانسه و دیگر کشورهای جهان نگهداری می‌شود.

سال ۱۳۵۱ باستان‌شناسانی که در تپه حسنلو مشغول حفاری بودند خودشان هم چیزی را که می‌دیدند باور نمی‌کردند. تیم مشترک تحقیقاتی ایران و آمریکا به سرپرستی دکتر رابرت اچ دایسون مشغول تحقیقات در این تپه باستانی بودند که قبری را پیدا کردند.

در قبری با قدمت حدود ۳ هزار سال اسکلت دو نفر در کنار یکدیگر پیدا شد. در قبر به جز تخته سنگی که در بالای سر شخص سمت چپ قرار دارد هیچ شیء دیگری وجود نداشت و از آن زمان آن‌ها لقب «عشاق» را گرفتند.

از سال ۲۰۰۵ در موزه دانشگاه پنسلوانیا تیمی مشغول به فعالیت تنها برای انتشار نتیجه تحقیقات و گزارش‌های حفاری در تپه حسنلو هستند؛ تپه‌ای باستانی که قدمت آن به ۶ تا ۸ هزار قبل از میلاد می‌رسد. باگذشت سال‌ها، در موزه دانشگاه پنسلوانیا تصویر عشاق ایرانی یکی از موارد مورد توجه است.

جام زرین حسنلو آمیخته با هنر و اسطوره

مهم‌ترین اثر مکشوفه تپه باستانی حسنلو که اهمیت ویژه‌ای در جهان و باستان شناسی دارد، جام طلایی حسنلو است. وزن این جام ۹۵۰ گرم، بلندای آن ۲۱ سانتیمتر، قطر آن ۲۵ سانتیمتر و محیط لبه آن ۶۱ سانتیمتر است و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می‌شود.

این جام اثر کاملاً خیره کننده‌ای است زیرا بیش از حد ظریف کاری داشته و فاقد ترکیب مجلل است. قدمت جام طلایی کشف شده از تپه حسنلو در حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است، بر روی بدنه این جام معروف، نقش‌های بسیاری حک شده است که احتمالاً داستان حماسی را روایت می‌کنند.

در ردیف بالایی، ایزدی بالدار سوار بر گردونه‌ای که یک گاو نر آن را می‌کشد به سوی کاهنی در حرکت است که جامی در دست دارد و در این حال از دهان گاو، رودی جاری است که احتمالاً نماد حیات و باروری محسوب می‌شود، در ردیف پایینی و زیر گردونه حیات، پهلوانی در حال نبرد با موجودی نیمه انسان و نیمه اژدها است.

از تصاویر قلمزنی شده آن سوی جام می‌توان به ایزدهای شاخدار سوار بر ارابه، کاهنانی که در حال حمل قوچ‌های قربانی هستند، پهلوانی که گرز و کمان در دست دارد، مردی که در حال رام کردن شیر است و پدر و مادری که در حال بازی با کودک خردسالشان هستند، اشاره کرد.

روستای حسنلوی نقده در لیست ثبت جهانی قرار گرفته است

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان‌غربی گفت: روستای حسنلو نقده جزو هشت روستای منتخب ثبت جهانی ایران برای شرکت در رقابت سال ۲۰۲۵ سازمان گردشگری ملل متحد بوده که ثبت جهانی آن نیازمند همت همگانی مسئولان استان است.

مرتضی صفری در این زمینه افزود: برای اینکه روستای حسنلو در فهرست آثار ثبت جهانی قرار بگیرد تا ۲۹ اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۴ فرصت است تا نسبت به تکمیل پرونده‌های مورد نظر و در نهایت ثبت و ارسال به UNTOURISM اقدام شود که در این مدت باید با همکاری مسئولان ودستگاه‌های اجرایی مرتبط استان از فرصت ویژه اطلاع رسانی و تبلیغاتی بین‌المللی به نفع روستا و استان بهره برد.

وی اظهار کرد: انتخاب روستاهای جهانی کشور در سال‌های گذشته منطبق با پژوهش دانشگاه تهران و معرفی ۱۵۰ روستا انجام گرفته است و طبق اعمال شاخص‌های تعریف شده ۵۰ روستا استخراج و سپس ۲۴ روستا ویژه سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۷ اعلام شدند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی اضافه کرد: البته در این فهرست سه روستا از آذربایجان‌غربی قرار داشت که تنها روستای حسنلو نقده در جمع هشت روستای نهایی جای گرفته است.

آذربایجان غربی دارای ۴۹ روستای هدف گردشگری است که از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی و ویژگی‌های ممتازی برخوردار است.

آذربایجان غربی دارای بیش از یک هزار و ۸۰۰ اثر تاریخی ثبت جهانی و ملی است که از این میان قره کلیسای چالدران، تخت سلیمان تکاب، آئین مذهبی قره کلیسای چالدران، و کاروانسرای شاه عباسی خوی در فهرست جهانی یونسکو قرار دارند.