موزه هنرهای ملی ایران؛ تاریخچه، نقشه و عکس

موزه هنرهای ملی ایران از شاخص ترین جاذبه های فرهنگی تهران است که در میدان بهارستان، خیابان کمال الملک و در مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جای گرفته است. این مجموعه میزبان آثار ارزشمند هنرمندان ایرانی در شاخه های گوناگون است و به دلیل اهمیت تاریخی و هنری خود در سال ۱۳۶۹ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

پیدایش و پیشینه موزه هنرهای ملی ایران

در روزگار فتحعلی شاه قاجار، در محل کنونی ساختمان های «وزارت فرهنگ» و «سازمان برنامه و بودجه»، مجموعه ای با نام «قصر و باغ نگارستان» ساخته شده بود که از سمت شمال تا خیابان «هدایت» امروز و از جنوب تا میدان بهارستان امتداد داشت. در جنوبی ترین بخش باغ، حوضخانه ای باشکوه نیز قرار داشت.

این مجموعه میان سال های ۱۸۰۷ تا ۱۸۱۷ میلادی به دست دو معمار برجسته دوره قاجار، «استاد عبدالله خان» و «استاد آقاجانی اصفهانی» بنا شد.

بر پایه اسناد تاریخی، قصر و باغ نگارستان اقامتگاه تابستانی محبوب فتحعلی شاه بود؛ پادشاه برای دوری از گرمای فصل به آنجا می رفت. علت نامگذاری «نگارستان» نیز وجود انبوهی از پرتره های شاهان قاجار در یکی از تالارهای قصر عنوان شده است.

در دهه های بعد تنها بخشی از آن مجموعه یعنی حوضخانه باقی ماند. این حوضخانه در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به کوشش مرحوم «حسین طاهرزاده» مشهور به «استاد بهزاد» کاربری تازه گرفت و به «مدرسه صنایع قدیمه» تبدیل شد.

طاهرزاده از نامداران نگارگری، طراحی نقشه قالی و مینیاتور بود و مسئولیت «نقشه کشی در موسسه قالی» و ریاست «هنرستان هنرهای زیبا» را بر عهده داشت.

بهزاد برای آموزش مینیاتور و دیگر رشته ها در مدرسه صنایع قدیمه آزمونی برگزار کرد. در نهایت «استاد هادی تجویدی» به عنوان مدرس مینیاتور برگزیده شد و نخستین معلم این رشته در مدرسه لقب گرفت.

در سال های بعد، با هدف زنده نگه داشتن هنرهای اصیل و ملی ایران، طاهرزاده مدرسه صنایع قدیمه را به «موزه هنرهای ملی ایران» بدل کرد و آثاری فراوان از هنرمندان دوره قاجار را در معرض دید عموم قرار داد.

معماری حوضخانه و دگرگونی های آن

حوضخانه نگارستان در اصل طرحی صلیبی داشت و چهار شاه نشین پیرامون آن شکل گرفته بود. این فضاها در و پنجره نداشتند و رو به باغ گشوده می شدند.

بر پایه سنت معماری ایرانی، پوشش سقف به صورت گنبدی بر چهار ستون سنگی استوار بود و در میانه ستون ها، حوضی مدور از مرمر قرار داشت. آب از منافذی در ستون ها با فشار به حوض می ریخت و منظره ای چشم نواز می آفرید.

تزئینات گچبری در بخش های مختلف حوضخانه دیده می شد و پس از تبدیل بنا به موزه، کاشی های نقشدار نیز به آن افزوده شد. در ادامه، با وجود تلاش برای حفظ اصالت، پلان بنا از حالت صلیبی به فرم مستطیلی با سقف شیروانی تغییر یافت.

زندگی و نقش استاد حسین طاهرزاده بهزاد

استاد بهزاد در سال ۱۲۶۶ خورشیدی در خانواده ای مذهبی به دنیا آمد. علاقه او به نقاشی از کودکی شکل گرفت و با وجود مخالفت خانواده، این راه را پنهانی پی گرفت. او برای یادگیری فنون، از آموزش های استادانی چون «آقا میر غفار» بهره برد.

برای تکمیل آموخته ها راهی تفلیس شد و در آنجا به تحصیل نقاشی پرداخت. چندین بار با نشریه «ملانصرالدین» همکاری کرد و کاریکاتور کشید. پس از بازگشت به تبریز با مطبوعاتی مانند «حشرات الارض» همکاری داشت و سپس نشریه ای مستقل منتشر کرد.

از آثار برجسته استاد طاهرزاده می توان به «مصورسازی» کتاب هایی مانند «سفینه طالبی»، «اخلاق مصور» و «تاریخ مصور ایران» اشاره کرد؛ روشی که با تصاویر و نمودارها پیام را روشن تر منتقل می کند.

گنجینه های به نمایش گذاشته شده در موزه

در این موزه تعداد زیادی تابلو نقاشی دیده می شود که بسیاری از آنها از شعر و ادب فارسی الهام گرفته اند؛ از جمله:

• فردوسی، نظامی، خیام، مولوی، حافظ، عبدالرحمن جامی، عطار نیشابوری و دیگر بزرگان

بیش از ۵۰ تابلو روایتی از داستان های حماسی، عاشقانه، فلسفی و عرفانی را بازتاب می دهند؛ مانند داستان های یوسف و زلیخا، خسرو و شیرین، حماسه های شاهنامه فردوسی، هفت پیکر، لیلی و مجنون نظامی و دختر ترسا.

تمامی آثار به نمایش درآمده را هنرمندان نامدار آفریده اند؛ از جمله:

• محمدعلی زاویه، مقیمی تبریزی، علی اسفرجانی، علی مطیع و دیگران

با توجه به شمار بالای آثار مینیاتور، این موزه شباهت هایی با موزه استاد فرشچیان در کاخ سعدآباد دارد. در ادامه به برخی هنرمندان و رشته هایی که آثارشان در موزه دیده می شود اشاره می کنیم:

• مینیاتور: محمدعلی زاویه، علی کریمی (نگارگر معاصر)، مقیمی تبریزی، علی مطیع، علی اسفرجانی و دیگران
• تذهیب و تشعیر: استاد علی درودی، عبدالله باقری، نصرالله یوسفی
• منبت و مشبک: احمد امامی آباده ای
• خاتم سازی: محمدحسین صنیع خاتم
• سفالگری: حسین کاشی تراش، معمارزاده
• زری بافی: حبیب الله طریقی

همچنین اشیای دیگری مانند «جای چراغ و قندیل های فلزی» در سالن مرکزی آویخته شده اند. این قندیل ها با نقوش مشبک آراسته اند و طراحی آنها را «عیسی بهادری» انجام داده است.

موزه هنرهای ملی ایران؛ نگین هنرهای سنتی در تهران

این موزه مجموعه ای از هنرهای اصیل ایرانی را در دل خود جای داده و مقصدی محبوب برای گردشگران داخلی و خارجی است. دستی بر ایران ضمن معرفی این جاذبه و تاکید بر اصول گردشگری مسئولانه، پیشنهاد می کند در سفر به تهران از دیگر دیدنی های پایتخت نیز بازدید کنید.