معرفی جشن سده؛ زمان، چرایی و نحوه برگزاری آن

در سرمای زمستان، شعله‌ای کهن دوباره جان می‌گیرد؛ جشن سده، آیینی از دل تاریخ ایران که یادگار پیدایش آتش و ستایش نور در برابر تاریکی است. این جشن کهن در دهم بهمن، زمانی که شب بر زمین سایه انداخته، با افروختن آتشی بزرگ برگزار می‌شود؛ نمادی از پیروزی روشنایی و گرما بر سرما و ظلمت. در سال ۲۰۲۳، این آیین دیرینه به‌عنوان میراث مشترک ایران و تاجیکستان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت جهانی شد.

ویژگی شاخص جشن سده، روح تعاون و همبستگی است؛ در گذشته، گردآوری هیزم برای آتش بزرگ، یک فریضه دینی و عملی پرثواب شمرده می‌شد و مردم با همکاری یکدیگر این آیین را زنده نگه می‌داشتند. اگر می‌خواهید با تاریخچه جشن سده، فلسفه پیدایش آن و تصاویر این آیین باشکوه آشنا شوید، در ادامه با دستی بر ایران همراه باشید.

یکی جشن کرد آن شب و باده خْوَرد

سده نام آن جشن فرخنده کرد

-شاهنامه فردوسی

وجه تسمیه جشن سده

در زمان گذشته، مطابق گاهشماری ایران باستان، ایرانیان سال را به دو فصل تابستان بزرگ (همه) و زمستان بزرگ (زینه) تقسیم می کردند. تابستان بزرگ 7 ماه بود و از آغاز فروردین تا پایان مهرماه را شامل می شد. زمستان بزرگ نیز از آبان ماه شروع می شد و به مدت 5 ماه تا اسفند ماه ادامه داشت.

زمانی که ۱۰۰ روز از زمستان بزرگ سپری می شد، ایرانیان جشن سده را برگزار می کردند. آنها عقیده داشتند که در این روز اوج و شدت سرما سپری شده است. بنابراین، همگی در دشت و صحرا دور هم جمع می شدند و تلی بزرگ از خار و خاشاک و هیزم جمع آوری می کردند. سپس، به هنگام شب هیزم جمع آوری شده را آتش می زدند. آنها معتقد بودند که آتش جلوه گاه و فروغ اهورایی است و بازمانده های سرما (نمادی از اهریمن) را نابود می کند.

وجه تسمیه دیگر برای جشن سده این است که از روز سده (دهم بهمن) تا جمع آوری محصول غله، صد روز فاصله وجود دارد. به همین دلیل آن را سده می نامند. با این وجود، علت اصلی به وجود آمدن این جشن، کشف آتش است.

چگونگی برگزاری جشن سده

در این جشن علاوه بر افروختن آتش، به جشن و پایکوبی و برگزاری میهمانی های بزرگ می پرداختند. شب سده بعد از مراسم آتش افروزی، دور یک سفره جمع می شدند و غذاها و نوشیدنی های مختلف می خوردند. همچنین، مراسم رقص و موسیقی و آواز تا صبح ادامه می یافت.

روز بعد شاعران مدیحه هایی را که سروده بودند در حضور شاه می خواندند و هدیه دریافت می کردند. اهدای این هدایا با بیان شادباش و تبریک همراه بود.

در حقیقت این جشن مژده و بشارت آمدن بهار را داشت. در ایران با آغاز این جشن و ادامه آن تا نوروز در بلندی ها، صحراها و دشت ها آتش روشن می کردند.

انجام مراسم سده در میان زرتشتیان و برگزاری آن در کرمان

این جشن تا به امروز در میان زرتشتیان برقرار است. آنان ابتدا جشن های خود را در محل عمومی برگزار می کنند تا همه در آن شرکت کنند. سپس، هر خانواده متناسب با توانایی خود در خانه نیز مراسمی برپا می کند. هدف از برگزاری این مراسم نیز دیدار، همبستگی، تعاون و یگانگی است.

از دیدگاه دینی، هدف دیگر اجرای این مراسم، جمع شدن نیکان و پیروان آیین مزدیسنا (مزداپرستی) و نیرومند شدن در مقابل شر و بدی است. در این جشن، همکاری در جمع آوری هیزم ثواب بسیاری دارد. بنابراین، موبدان زمانی که می خواهند به سوی پشته بزرگ (تلی از هیزم و خار و خاشاک) بیایند، دست هم را می گیرند.

جشن سده میان زرتشتیان کرمان از چند سال پیش تاکنون انجام می شود. در گذشته این جشن برای مدتی در ″بابا کمال″ برپا می شد که در هشت کیلومتری شمال شرقی کرمان قرار داشت. بابا کمال مکان باصفایی است که در دامنه کوه قرار دارد. هم اکنون، این جشن در محلی به نام ″باغچه بداغ آباد″ یا ″شاه مهر ایزد″ به صورت باشکوهی اجرا می شود.

به هنگام جشن، موبدان با لباس سفید، با در دست داشتن لاله ای از آتش و زمزمه کنان ( زمزمه سرود آتش)، سه بار دور پشته می گردند. سپس، آتش را روشن می کنند و تا هنگامی که خاموش شود به جشن و پایکوبی می پردازند.

زرتشتیان معمولا در روز سده (دهم بهمن ماه) آش ویژه ای می پختند که انواع سبزی، حبوبات و گوشت در آن وجود داشت. همچنین، تا عصر نان ویژه ای نیز تهیه می کردند که در روغن کنجد سرخ می شد. این مراسم هنوز هم در شهر کرمان و در میان زرتشتیان پابرجاست. جشن مزبور علاوه بر کرمان، در شهرهای دیگری از قبیل یزد نیز برگزار می شود.

این جشن را در سفرهای خود بیشتر بشناسید

ایران علاوه بر داشتن آثار فرهنگی ملموس، دارای یکسری آثار ناملموس نیز هست که ارزش شناخت بیشتر را دارند. جشن سده از جمله آثار فرهنگی ناملموس ایرانی است که در میان زرتشتیان انجام می شود. این جشن در برخی از شهرها هنوز هم برگزار می شود. اگر بتوانید در زمان برگزاری جشن از آن بازدید کنید، با یکی از میراث فرهنگی کشورمان آشنا می شوید.

در صورتی که با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی به شهرهای مختلف ایران سفر کردید، مطالعه ای در مورد آثار فرهنگی آن شهر داشته باشید. ″دستی بر ایران″ با معرفی میراث فرهنگی ایران، پیشنهاد می کند آثار ناملموس کشور را بیشتر مطالعه بفرمایید.