غفلت در نگهداری از اسناد مرتبط با تاریخ شهر

ابوالفضل حسن‌آبادی متخصص حوزه تاریخ محلی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره اهمیت دیجیتال‌سازی اسناد و عکس‌های تاریخی که به تازگی از سوی موزه تاریخ شهرداری اصفهان آغاز شده است، گفت: در میان تمام سازمان‌های اداری و مدیریتی در ایران، مهم‌ترین بخش اداری که با مردم ارتباط دارد، شهرداری است. رابطه این دو در مدیریت شهر نوعی رابطه بده بستان است.

وی با بیان اینکه نگهداری از اسناد مرتبط با شهرداری مغفول مانده است، افزود: آرشیوهای ملی به‌عنوان مسئول نگهداری از اسناد، معمولاً از اسناد مرتبط با شهرداری نگهداری نمی‌کنند، چون اسناد آرشیو ملی از نظر ساختار طبقه‌بندی مربوط به حوزه دولتی یا بخش‌هایی است که از دولت بودجه دریافت می‌کنند؛ این در حالی است که اسناد حوزه شهر و شهرداری هم در زمره اسناد خصوصی محسوب می‌شوند و هم در حوزه اسناد نیمه دولتی.

این متخصص حوزه تاریخ محلی ادامه داد: از این منظر بسیاری از اسناد شهرداری به‌طور مستقیم با هویت، تاریخ و حافظه شهری مرتبط هستند. این اسناد اصولاً در جای دیگری نگهداری نمی‌شوند که شهرداری بخواهد از نگهداری آن‌ها سلب مسئولیت کرده و این کار را به بخش دیگری واگذار کند. بنابراین این وظیفه شهرداری به‌عنوان نهاد مدیریت شهری در یکصد سال اخیر در ایران است که اسناد مرتبط با تاریخ شهر را نگهداری کند، چون جز مهم‌ترین منابع تاریخ شهری به شمار می‌روند.

به گفته حسن‌آبادی، بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر پژوهش‌های تاریخ شهری ما از جمله در خود اصفهان مبتنی بر روزنامه‌ها است و کمتر بر مبنای اسناد نوشته شده، درحالی‌که اصالت محتوای مطالب روزنامه‌ها تأیید نشده است و باید با شک و تردید به آن‌ها نگاه کرد و اسناد شهری از اهمیت بیشتری برخوردارند. به همین دلیل جمع‌آوری، نگهداری، دسته‌بندی و در اختیار عموم قرار دادن اسناد شهری وظیفه شهرداری است؛ نه‌تنها در اصفهان بلکه در کل ایران.

وی با بیان اینکه در چند سال اخیر اقدامات خوبی در این زمینه در مشهد انجام گرفته است، اضافه کرد: در همین راستا ما یک سامانه اسناد برای دسترس‌پذیری به محتوا راه‌اندازی کرده‌ایم.

این متخصص حوزه تاریخ محلی در پاسخ به اینکه پس از دیجیتال‌سازی اسناد و عکس‌های تاریخی چه استفاده‌ای از آن‌ها می‌توان کرد، تصریح کرد: مهم‌ترین وظیفه شهرداری در این حوزه نگهداری از حافظه شهری است. این امر، یک کار آرشیوی است که بسیار مهم‌تر از موضوع استفاده از آن است، چون حافظه شهری باید از یک دوره به دوره‌ای دیگر منتقل شود. از طرف دیگر این اسناد محتوای بسیار متنوع و متفاوتی دارد و بسیاری از آن‌ها در رابطه با اصناف، مردم، تعاملات سطوح مختلف مدیریت شهری و ساخت و سازهای شهری است. همچنین می‌دانیم در یکصد سال اخیر، اختیارات شهرداری‌ها در امور شهری پیوسته رو به کاهش بوده تا رو به افزایش و اختیارات شهرداری‌ها بر اساس قانون بلدیه به مراتب از اختیارات شهرداری‌ها در زمان کنونی بالاتر بوده است. به همین دلیل بسیاری از اسناد قدیمی از اهمیت بالایی برخوردارند و شهرداری باید در حفظ و نگهداری آن‌ها بسیار کوشا باشد و در نهایت استفاده‌های متنوعی از آن‌ها انجام دهد؛ از جمله در پژوهش‌ها، ساخت مستند، تهیه کاتالوگ و غیره.

حسن‌آبادی با بیان اینکه رابطه میان شهرداری‌ها و مردم رابطه‌ای دوطرفه است که هنوز به درستی تعریف نشده، افزود: مردم موظف هستند نسبت به خدماتی که از شهرداری دریافت می‌کنند، مسئولیت‌پذیر باشند و هزینه آن را پرداخت کنند و شهرداری‌ها نیز موظف هستند هم شهر را مدیریت کنند و هم حافظه شهری را. بنابراین نگهداری اسناد یکی از اقدامات خوبی است که می‌توان در این زمینه انجام داد و در آینده به‌عنوان یک کار ماندگار به جامعه معرفی کرد تا اعتماد دوجانبه میان مردم و شهرداری بیشتر شود.

وی مخاطبان این اسناد دیجیتال‌سازی‌شده را تمام مردم دانست و گفت: اسناد شهرداری عمومی‌ترین اسناد به شمار می‌رود. البته پیشنهاد من به موزه تاریخ شهرداری اصفهان این است که از عبارت «مرکز اسناد و موزه تاریخ شهرداری اصفهان» استفاده کند، چون موزه جنبه نمایشی دارد اما جنبه مهم‌تر کار شهرداری اصفهان، آرشیو، سازماندهی و نگهداری این اسناد است و در کنار آن به نمایش بیرونی آن‌ها نیز می‌پردازد.

این متخصص حوزه تاریخ محلی در رابطه با اقدامات مرتبط در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و همچنین در مقام مشاور شهردار مشهد در حوزه اسناد مدیریت شهری گفت: هنوز هم در این زمینه کار می‌کنم و کتاب «از بلدیه تا شهرداری مشهد» را نوشته‌ام که فعلاً جلد اول آن درباره دوره قاجار آماده شده است؛ این کتاب قرار است پنج جلدی باشد. مرکز اسناد آستان قدس رضوی آرشیو بسیار پربار و مستندی از دوره قاجار دارد.

حسن‌آبادی در پاسخ به اینکه در کدام شهرهای ایران درباره نگهداری از اسناد مدیریت شهری اقدام درخوری انجام شده است، اظهار داشت: به جز مشهد، اصفهان و تهران، کمتر کار هدفمندی در این زمینه دیده‌ام. در مشهد و اصفهان اقدامات خوبی انجام شده و در حوزه خروجی، اصفهان از مشهد هم بهتر عمل کرده است.

وی درباره نحوه جمع‌آوری اسناد مدیریت شهری که در دست مردم است، بیان کرد: شهرداری مسئول نگهداری از حافظه شهری است و شاید از بسیاری از مکان‌ها، پل‌ها، کوچه‌ها و میدان‌ها عکسی موجود نباشد، چون شهرها به سرعت گسترش پیدا کرده‌اند. بنابراین اسناد، عکس‌ها و حتی مبایعه‌نامه‌هایی که ظاهراً اهمیتی ندارند و در نزد مردم هستند، از اهمیت برخوردار می‌شوند. در این زمینه باید آئین‌نامه مناسبی تدوین شود تا برای فراخوان از مردم مثلاً در هفته فرهنگی اصفهان برنامه‌ریزی شود. همانطور که، در دوره‌ای در مشهد اقدامات مختلفی در این زمینه انجام گرفت و در برنامه‌ای با نام «ما مردم مشهد» تعداد زیادی عکس و سند از مردم جمع‌آوری شد.