سپر آبی؛ سنگری در برابر جنگ برای میراث فرهنگی

به گزارش خبرنگار مهر، تخریب میراث فرهنگی در زمان درگیری مسلحانه، فراتر از آسیب‌های فیزیکی به بناها و اشیاست. این اقدام، به طور مستقیم بر هویت، کرامت و روحیه یک جامعه تأثیر می‌گذارد.

جنگ‌ها تنها انسان‌ها را نمی‌کشند؛ آن‌ها فرهنگ، حافظه تاریخی و هویت ملت‌ها را نیز در هم می‌کوبند. در میانه بحران‌های مسلحانه، این «سپر آبی» است که از میراث فرهنگی در برابر نابودی محافظت می‌کند. اما ایران، با ده‌ها اثر ثبت جهانی و هزاران اثر ملی، هنوز آن طور که باید زیر این سپر قرار نگرفته این درحالی است که کمیته آن در ایران چند سال پیش تشکیل شد.

سازمان سپر آبی، که قبلاً کمیته بین‌المللی سپر آبی نام داشت، یک سازمان بین‌المللی است که در سال ۱۹۹۶ برای محافظت از میراث فرهنگی جهان در برابر تهدیداتی مانند درگیری مسلحانه و بلایای طبیعی تأسیس شد. در ابتدا به عنوان معادل فرهنگی صلیب سرخ در نظر گرفته شده بود، نام آن از نماد سپر آبی طراحی شده توسط یان زاچواتوویچ گرفته شده است که برای نشان دادن مکان‌های فرهنگی محافظت شده توسط کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه برای حفاظت از اموال فرهنگی در درگیری مسلحانه استفاده می‌شود.

سپر آبی شبکه‌ای در سراسر جهان و متعهد به حفاظت از اموال فرهنگی جهان است و در صورت وقوع درگیری مسلحانه، بلایای طبیعی یا انسانی، به حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی، ملموس و ناملموس، می‌پردازد.

لوگوی Blue Shield، نشان سلطنتی سپر آبی و سفید است که در یک دایره آبی میانی قرار گرفته و شعار خود را به «حفاظت از میراث در بحران» می‌داند. هدف آن حفاظت از اموال فرهنگی (از جمله بناهای تاریخی، آثار هنری، موزه‌ها، کتابخانه‌ها، آرشیوها) در زمان جنگ و درگیری مسلحانه است.

استفاده از نماد ویژه (سپر آبی و سفید) برای نشانه‌گذاری اموال فرهنگی حفاظت‌شده یکی از علائم مشخص است که دولت‌ها ملزم به استفاده از آن هستند. بر این اساس طرف‌های درگیر باید از آسیب رساندن به اموال فرهنگی خود و طرف مقابل خودداری کنند.

راه‌اندازی دبیرخانه کمیته سپر آبی

اما از این نماد در جنگ ۱۲ روزه علیه ایران چقدر استفاده شد؟ آیا ایران پایبند به استفاده از چنین نمادی هست؟ محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی کشور سال ۹۸ در مراسم تشکیل کارگروه کمیته بین‌المللی سپر آبی که با حضور سفیر اتریش، رئیس کمیته بین‌المللی سپر آبی، معاون میراث فرهنگی کشور، اعضای پلیس اینترپل، مسئولان و ارگان‌های مرتبط با حفاظت از میراث فرهنگی در کاخ سعدآباد برگزار شد؛ از راه‌اندازی دبیرخانه کمیته سپر آبی در سازمان میراث فرهنگی وقت خبر داد و گفت: امیدوار هستیم بتوانیم اولین کارگاه منطقه‌ای را هرچه زودتر برگزار کنیم.

در این جلسه همچنین کارل هابسبورگ (رئیس کمیته بین‌المللی سپر آبی) گفته بود: در درگیری‌های بین‌المللی که به صورت مسلحانه اتفاق می‌افتد تخریب زیرساخت‌های طرف مقابل هدف قرار می‌گرفت اما امروز درگیری‌های مدرن به سمت تخریب هویت طرف مقابل هستند. وقتی تخریب هویت تبدیل به هدف شود میراث فرهنگی و آثار تاریخی مورد هدف و تخریب قرار می‌گیرند. از این رو باید تلاش‌هایمان را برای حفاظت هرچه بیشتر از میراث فرهنگی انجام دهیم. عمده این وظایف برعهده کمیته بین‌المللی سپر آبی است.

یک سال بعد معاون میراث فرهنگی کشور از هماهنگی و پیگیری تدوین اساسنامه کمیته ملی سپر آبی ایران با انجام کار گروهی میان نهادهای دولتی و غیردولتی و تشریک مساعی میان بخشی خبر داد.

عبدالمهدی همت پور پژوهشگر میراث فرهنگی و سرپرست پایگاه میراث جهانی کاروانسرای ایرانی در این باره معتقد است: کمیته بین‌المللی سپرآبی که زیرمجموعه یونسکو است در اندیشه یافتن راهکارها و اجرایی کردن آنها برای حفاظت از میراث فرهنگی و آثار تاریخی در جنگ‌ها بوده است. درصورتی که اتفاقی غیرقابل پیش‌بینی در کشور رخ دهد مانند شرایط فعلی کشور که شاهد تجاوز رژیم غاصب صهیونیستی به تمامیت ارضی کشور هستیم و نیاز به کمک انسانی، تجربی و مالی در حفاظت از آثار تاریخی باشد، کمیته بین‌المللی سپرآبی می‌تواند تأثیر بسزایی در حفظ آثار تاریخی ایران داشته باشد و کمک کند از فاجعه علیه میراث فرهنگی کشور پیشگیری شود.

وی گفت: از آنجا که جمهوری اسلامی ایران در اکثر مجامع و کنوانسیون‌های با موضوعاتی مانند حفظ مواریث بشر، صلح، حفاظت از میراث فرهنگی و محیط زیست عضویت دارد و با سازمان‌هایی که هدف متعالی آن‌ها حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی باشد، همکاری‌های خوبی داشته است و در همین راستا تفاهم نامه‌ای به منظور عضویت ایران در کمیته بین‌المللی سپر آبی منعقد شده بود و در این شرایط می‌طلبد در راستای اجرایی شدن موضوع تفاهم نامه ذکر شده، انجمن ملی کمیته سپر آبی تشکیل شود.

نصب نماد در موزه ملی

چند روز پیش جبرئیل نوکنده مدیر موزه ملی ایران گفت که در ۸ نقطه از پشت بام موزه ملی ایران این سپر را نصب کرده است تا حداقل بتواند دین خود را درباره هشدار به نیروهای جنگی اعلام کند و بگوید اینجا موزه ملی ایران است و نباید تخریب شده یا به سرقت برود.

وزارت میراث فرهنگی تا کنون گزارشی در این باره اعلام نکرده که آیا چنین نمادی را در سایت‌های جهانی هم نصب خواهد کرد یا خیر با این حال مدیر موزه ملی ایران با بیان اینکه به سختی توانسته در بحبوحه جنگ چنین نمادی را طراحی و آماده کند گفت که اگر چنین اماکنی حتی با وجود این نماد تخریب شود باز حمله کننده در مجامع بین المللی مقصر بوده و باید پاسخگو باشد اما اگر این نماد نباشد و چنین اماکنی مورد آسیب قرار گیرند، ممکن است ادعا کند ما چنین نمادی را مشاهده نکردیم در آن صورت ما مقصر هستیم که چنین چیزی نداشته‌ایم.

چند پیشنهاد

تأسیس ستاد ملی سپر آبی با مشارکت نهادهای نظامی، امنیتی، فرهنگی و امدادی، تدوین اطلس آثار فرهنگی آسیب‌پذیر در شرایط جنگی، ایجاد سازوکارهای عملیاتی برای تخلیه اضطراری آثار موزه‌ای، دیجیتال‌سازی فوری اسناد و اشیای شاخص با پشتیبان‌گیری خارج از کشور و امضای تفاهم‌نامه با یونسکو برای استقرار ناظران بین‌المللی در سایت‌های حساس می‌تواند به ایران در زمان جنگ کمک کند.