روستای ماخونیک؛ قد مردم روستای ماخونیک بیرجند + آداب و رسوم

روستای ماخونیک از دیدنی های اطراف بیرجند و از روستاهای دوردست در ناحیه ای کوهستانی در استان خراسان جنوبی است که میانگین قد بسیاری از ساکنان آن کوتاه تر از حد معمول گزارش شده است. خانه های این روستا کوچک و کم ارتفاع اند. تا پیش از دهه 1370 خورشیدی، خوراک غالب مردم بیشتر بر پایه چغندر و شلغم بوده است. از رسوم متمایز آن ها می توان به پرهیز از تماشای تلویزیون، نکشیدن سیگار، نرفتن به شهر برای زندگی و رجوع به ریش سفید برای حل اختلاف اشاره کرد.

ماخونیک در کدام نقطه قرار دارد؟

روستای ماخونیک در ایران، استان خراسان جنوبی و دهستان درح از بخش مرکزی شهرستان سربیشه واقع شده است. فاصله مشهد تا ماخونیک حدود 620 کیلومتر است و با خودرو حدود 7 ساعت مسیر دارد. فاصله بیرجند تا روستا نزدیک 125 کیلومتر است و با حدود یک ساعت و نیم رانندگی می توان به آن رسید.

در ادامه، موقعیت دقیق روستا روی نقشه مشخص شده است:

چطور از تهران به روستا برسیم

مسافت تهران تا روستای ماخونیک نزدیک 1290 کیلومتر است و طی آن با خودرو حدود 14 ساعت و نیم زمان می برد. بهتر است این مسیر را یک نفس نروید و شبی را در شهری میان راه مثل نایین توقف کنید.

برای شروع، از بزرگراه آزادگان به آزادراه خلیج فارس وارد شوید و به سمت قم حرکت کنید. سپس شهرهای کاشان، اردستان و نایین را پشت سر بگذارید و راه بیرجند را ادامه دهید. بعد از بیرجند وارد جاده بیرجند-زاهدان شوید و پس از حدود 60 کیلومتر، در 40 دقیقه به سربیشه می رسید. در پایان، مسیر سربیشه به گمرک مرزی ماهیرود/درح را ادامه دهید تا به روستا برسید.

گالری عکس مردم ماخونیک

برخی این روستا را سرزمین لی لی پوت ها می نامند که تعبیر محترمانه ای برای تفاوت های جسمی نیست. با این حال دیدن مردم و تصاویرشان برای گردشگران جذاب است. به همین دلیل، مجموعه عکس زیر آماده شده است. یادآوری می کنیم بر اساس اصول گردشگری مسئولانه، برای عکاسی از هر فرد باید از خود او اجازه گرفت:

ویدئو معرفی روستا

اگر فعلا امکان بازدید حضوری از ماخونیک در بیرجند را ندارید، پیشنهاد می کنیم نخست ویدئوی تهیه شده از روستا را ببینید و در اولین زمان مناسب به بازدید بروید:

گذشته و پیشینه ماخونیک

گرچه ساکنان کنونی حدود 400 سال پیش در اینجا مستقر شده اند، باستان شناسان قدمت سکونت انسان در این محدوده را حتی تا 6 هزار سال پیش از میلاد نیز مطرح کرده اند. در سال 2005 میلادی مومیایی کوچکی با قد حدود 25 سانتی متر در منطقه پیدا شد که بعدها کارشناسان آن را متعلق به نوزادی نارس از حدود 400 سال پیش دانستند. با این وجود، برخی پژوهشگران همچنان درباره کوتاه قد بودن نسل های پیشین ماخونیک دیدگاه هایی دارند که نیازمند بررسی های بیشتر است.

ماجرای نام ماخونیک

بر پایه دو روایت شفاهی میان مردم، نام «ماخونیک» یا معنای «شهر و کشور» می دهد یا از شکاف کوهی نزدیک روستا الهام گرفته شده است. توضیح هر دو روایت به اختصار:

• روایت نخست: گفته می شود صورت کهن نام، «مادخنیک» بوده و در زبان پهلوی «ماد» به «ماه» تبدیل شده و برای روانی تلفظ، به «ماخونیک» درآمده است که کلیت آن معنای شهر و مملکت می دهد؛
• روایت دوم: در نزدیکی روستا کوهی با شکافی به نام «ماده خونیک» بوده و نام روستا از همان گرفته و ساده تر شده است.

شناخت روستای ماخونیک بیرجند

میان کوه های بلند خراسان جنوبی، روستایی چند صد ساله به نام ماخونیک قرار دارد که گاه از آن با عنوان شهر کوتوله ها یاد می شود و در فهرست هفت روستای شگفت انگیز جهان هم آمده است. هنگام سفر، کوتاهی قد بسیاری از اهالی و رسم و راه ویژه شان توجه هر مسافری را جلب می کند. باور کنید یا نه، تا سال ها در این روستا نوشیدن چای و تماشای تلویزیون رسم نبوده و حتی تلویزیون را گناه می دانستند؛ همه اینها ریشه در سبک زندگی خاص جامعه محلی داشته است.

معماری بومی و بخش های روستا

پیش از ساخت خانه های کنونی، نخستین ساکنان در غارها و شکاف های طبیعی سنگ و کوه زندگی می کردند؛ این پناهگاه ها را «شیله» می نامیدند. دشواری زندگی در شیله ها سبب شد مردم به تدریج خانه هایی هماهنگ با اقلیم بسازند و حاصل آن بافتی است که امروز دیده می شود.

طرح کلی بافت و خانه ها

ماخونیک در ارتفاعات قرار دارد و خانه ها نزدیک به هم ساخته شده اند تا از باد و رخدادهای طبیعی آسیب کمتری ببینند. کوچه های باریک میان خانه ها رفت و آمد را ممکن می کند. در بلندترین نقطه روستا، برجی وجود دارد که روزگاری کار دیده بانی داشته است.

بیشتر خانه ها اندازه یکسان ندارند؛ فرم آن ها هم الزاما مربع یا مستطیل نیست و گاهی نیم دایره، مثلث یا نامتقارن دیده می شود. این خانه ها پنجره ندارند و درهای کوتاهی دارند. داخل اغلب خانه ها از فضایی تشکیل می شود که به کوچه باز می شود و به آن «کرشکی» می گویند. نوع دیگری از سکونتگاه به نام «خانه خاشه ای» نیز هست که با چوب و خار ساخته می شود و بیشتر در تابستان مورد استفاده قرار می گیرد.

کوهستانی بودن محل، حمل مصالح را دشوار کرده و شاید به همین دلیل خانه ها کوچک تر از حد معمول ساخته شده اند. همین کوچکی سبب می شود زمستان ها گرم تر و تابستان ها خنک تر باشند.

ویژگی های خانه های ماخونیک

خانه های کهن و کوچک با سنگ، خاک و خشت ساخته شده اند و در کنار آن ها سازه های آجری جدید نیز دیده می شود.

ارتفاع خانه ها به دلیل قد کوتاه تر بسیاری از ساکنان، کمتر از معمول است؛ بنابراین افراد بلندقد برای ورود باید سر خم کنند. کف اتاق ها با توجه به اقلیم به صورت گود ساخته شده تا گرما را نگه دارد و همین موضوع احتمالا سبب کوتاه تر بودن دیوارها شده است.

به طور کلی درون خانه های ماخونیک شامل این اجزا و کاربردهاست:

کرشک: اجاقی کنار دیوار با دودکش رو به بام،

کرکار: فضای کار بافندگی برای تولید بافت های مویی و کرباس،

کندوک: خمره های کوچک برای نگهداری مواد غذایی مانند شلغم و چغندر،

پهلو کرشکی: محل هیزم و دیگ کنار اجاق،

جا سفره: جایی برای سفره و خمیر کردن آرد،

جادستاس: محفظه نگهداری دستاس یا آسیاب سنگی،

جا پالیشن: جای ظرف سفالی نمک،

جافرشی: محل پهن کردن فرش یا زیرانداز برای نشستن،

طاقچه علمی: قفسه ای برای نگهداری کتاب.

غذاهای سنتی روستا

در بیشتر خوراک های محلی ماخونیک، ترکیب چغندر و شلغم پخته به نام «پختک» پایه اصلی است. نمونه هایی از غذاهایی که با پختک تهیه می شود:

• آش کاچی: آشی که از پختک با آرد و نمک آماده می شود؛
• پنبه دانه برشته: از خوراکی های سنتی این روستاست.

جالب است بدانید تا دهه 70 خورشیدی مردم روستا با گندم آشنا نبودند. با ورود گندم، پخت نان رواج یافت و خوردن نان گندم با کشک معمول شد. کشک آن ها متفاوت بود و با آرد و دوغ درست می شد؛ آرد و دوغ را خمیر کرده، پس از خشک شدن پودر می کردند و با سیر سرخ شده در روغن می آمیختند. سپس پودر را در آب حل کرده و نان را در آن تلیت می کردند. امروزه کشک معمولی نیز در دسترس است.

اهالی غذاهای دیگری هم دارند که رنگ و بوی فرهنگ محلی را نشان می دهد؛ از جمله:

• کشک بنه، قلور شیر، قلور ترش، سوزی، اشکنه زن کاهل، آب دوغ، گرماس، آب ماست، اشترغاز و تلخو.

اقامت در ماخونیک

در روستا یک اقامتگاه بومگردی به نام «المهدی» فعال است که امکان رزرو دارد. امکانات آن شامل موارد زیر است:

• آشپزخانه مجهز به وسایل پخت و پز،
• 4 اتاق 18 متری بدون سرویس بهداشتی داخل اتاق،
• حمام و سرویس بهداشتی مشترک در حیاط،
• پارکینگ روباز،
• رخت خواب، سیستم گرمایشی و سرمایشی.

میانگین قد در روستا

روایت شده که در گذشته قد بیشتر افراد از 140 سانتی متر بیشتر نمی شد. دورافتادگی روستا، دسترسی محدود به مواد غذایی و تغذیه ناکافی می تواند از عوامل این موضوع باشد. برخی کارشناسان نیز ازدواج های فامیلی را دخیل می دانند. بنابراین تعبیر «آدم کوتوله» درباره ماخونیک دقیق نیست؛ شرایط سخت زندگی در کوتاهی قد اثرگذار بوده است.

آداب و عادات محلی

رفتارهایی مانند نخوردن گوشت، نکشیدن سیگار و ندیدن تلویزیون از عادات دیرینه این روستاست و ریشه در فرهنگ محلی دارد. برای حل اختلافات، مردم به ریش سفیدان مراجعه می کنند.

برای پیشگیری از شیوع بیماری نیز رسم بر این بوده که فرد بیمار را به محلی دورتر از بافت روستا می بردند تا دوره درمان را جدا از دیگران بگذراند.

پوشاک مردم شبیه لباس بلوچ هاست. برای دوخت پوشاک زمستانی مانند باراکی (پیراهن) و جره (جوراب) از موی بز استفاده می کنند و همین ماده در بافت توبره، زیرانداز و بند کفش هم به کار می رود. دامداری از مشاغل روستاست اما به خاطر کوهستانی بودن منطقه عمدتا بز نگهداری می شود.

با وجود تنگناهای اقتصادی و دشواری های زندگی، مردم به روستای خود وابسته اند و مهاجرت به شهر را نوعی بریدن از جامعه می دانند. بیشترین جابه جایی آن ها در حد کلاته های نزدیک است. دور بودن روستا نیز باعث حفظ شدن فرهنگ بومی شده است.

جمع بندی

ماخونیک در خراسان جنوبی یکی از متفاوت ترین روستاهای ایران است؛ بافت تاریخی، خانه های کوچک و کم ارتفاع، کوچه های باریک و شیوه زیست سنتی، تصویری از زندگی ساده و هماهنگ با طبیعت ارائه می کند. پوشش محلی، آداب ویژه و فرهنگ غنی اهالی، تجربه ای متفاوت از روستاگردی می سازد.

امروز ماخونیک به عنوان مقصد گردشگری شناخته می شود و با معماری خاص، موزه مردم شناسی و منظره های کوهستانی چشم نواز، بازدیدکنندگان را شگفت زده می کند. این روستا فقط یک سکونتگاه کهن نیست؛ گنجینه ای زنده از میراث فرهنگی و طبیعی ایران است.

پرسش های پرتکرار درباره ماخونیک

پرسش و پاسخ های زیر برای آگاهی بیشتر شما گردآوری شده است. مطالعه کنید و اگر نکته یا سوالی داشتید، در بخش دیدگاه ها با ما در میان بگذارید.

چرا به ماخونیک لقب سرزمین لی لی پوت ها داده اند؟

این عنوان به خاطر کوتاه قد بودن بسیاری از ساکنان در گذشته (کمتر از 140 سانتی متر) رایج شده است.

چه امکانات رفاهی در روستا وجود دارد؟

آب لوله کشی، برق، خانه بهداشت، مدرسه ابتدایی، مکتب خانه، حمام، فروشگاه های خواربار، قصابی، نانوایی و تعمیرگاه در دسترس است. مسیر دسترسی نیز که پیش تر خاکی بود، اکنون آسفالت شده و رفت و آمد آسان تر است.

چه فصلی برای سفر مناسب تر است؟

بهار و پاییز زمان های ایده آل برای سفرند؛ زیرا روستا در ناحیه کوهستانی قرار دارد و زمستان سرد و تابستان گرم است.

دیدنی های ماخونیک کدام است؟

برج و قلعه تاریخی، برج گل انجیر، سنگ سیاه یا سنگ نگاره، منزل سرگردونی و نادر مره از جاذبه های قابل بازدید هستند.