ثروت ایران به دام افتاد | سنتی ها کوتاه می آیند؟

عارف یوسفیان، عضو اتحادیه تولید کنندگان و صادر کنندگان طلا و جواهر گفت: صنعت طلا و جواهر ایران با سابقه‌ای ریشه‌دار، اکنون در تقاطع چند مسیر متضاد قرار گرفته است؛ از یک‌سو فشار تحریم‌ها و بی‌ثباتی اقتصادی، از سوی دیگر تمایل نسل جدید به استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال و خریدهای آنلاین، و در میان این دو، بدنه‌ای سنت‌گرا که هنوز به الگوهای قدیمی وفادار مانده است. در این میان، سیاست‌گذاران نیز تلاش‌هایی برای نظم‌بخشی به بازار و ایجاد زیرساخت‌های قانونی داشته‌اند؛ اما هنوز فاصله قابل‌توجهی تا نقطه مطلوب وجود دارد.

سیاست‌گذاری وزارت صمت؛ گامی در مسیر درست اما ناقص

وزارت صنعت، معدن و تجارت در ماه‌های اخیر اقداماتی را برای نظام‌مند کردن فعالیت پلتفرم‌های آنلاین فروش طلا، به‌ویژه در حوزه حساس طلای آب‌شده آغاز کرده است. از جمله این تلاش‌ها، ایجاد سازوکاری برای قرارداد مستقیم میان پلتفرم‌ها و کارگاه‌های تولیدی و حذف حلقه‌های واسطه‌گری زائد در مسیر تولید تا مصرف بوده است. این رویکرد، در صورت اجرا، می‌تواند به کاهش هزینه‌های سربار، شفاف‌سازی فرایندهای انتقال، و حتی کنترل بهتر قیمت‌ها منجر شود.

با این حال، هنوز چالش‌هایی جدی باقی مانده است:

عدم اجرای کامل اتصال حلقه‌ها: در حال حاضر، زنجیره «تولیدکننده – بنکدار – فروشنده – مصرف‌کننده» هنوز با مشکلات ارتباطی، تضاد منافع و نبود شفافیت کامل مواجه است. برخی تولیدکنندگان سنتی حاضر به همکاری با پلتفرم‌ها نیستند و بنکداران نیز نگران کاهش نقش خود در زنجیره ارزش هستند.

مقاومت بخش سنتی بازار در برابر حذف واسطه‌گری: سیاست حذف تدریجی واسطه‌های غیرمولد و بازتوزیع ارزش‌افزوده، اگرچه از منظر اقتصادی گام مثبتی است، اما در عمل با مقاومت گسترده‌ای روبرو شده است. بدون گفتگو و اقناع بدنه سنتی بازار، این سیاست‌ها می‌تواند منجر به شکاف بیشتر و حتی بروز تقابل‌های صنفی شود.

شفاف‌سازی ناقص در فرایند ارزش‌افزوده: حذف مالیات بر ارزش‌افزوده در برخی سطوح زنجیره به‌طور محدود اجرا شده، اما هنوز در مسیر انتقال از تولید به مصرف، مالیات‌گیری ناهماهنگ و گاه چندباره، باعث سردرگمی و بی‌اعتمادی بازیگران شده است.

راهکارهای تحلیلی و توصیه‌های سیاستی

برای تحقق تحول واقعی در صنعت طلا و جواهر، باید به مجموعه‌ای از اصلاحات ساختاری و تدریجی توجه داشت:

بازتعریف نقش بنکداران در زنجیره جدید: به‌جای حذف ناگهانی، باید نقش بنکدار را به‌صورت تخصصی در حوزه‌هایی مانند تامین امنیت، کنترل کیفیت و ضمانت اصالت کالا بازتعریف کرد. این تغییر نقش، مقاومت بدنه سنتی را کاهش می‌دهد و زمینه تطبیق آنها با بازار مدرن را فراهم می‌سازد.

ایجاد یک پلتفرم ملی تحت نظارت وزارت صمت: به‌جای رها کردن بازار آنلاین طلا به پلتفرم‌های پراکنده و بعضاً فاقد مجوز، تشکیل یک «سامانه ملی طلا» می‌تواند به تمرکز اطلاعات، کاهش تخلفات و اعتمادسازی کمک کند. این پلتفرم می‌تواند هم به تولیدکننده خدمات بدهد و هم برای مصرف‌کننده منشأ اطمینان باشد.

شفاف‌سازی مرحله‌به‌مرحله با کد رهگیری: استفاده از فناوری‌هایی مانند QR کد، بلاک‌چین و سامانه‌های رهگیری دیجیتال برای هر قطعه طلا (از لحظه تولید تا فروش) می‌تواند شفافیت را افزایش دهد، جعل را کاهش دهد و اعتبار برندهای داخلی را ارتقا بخشد.

بازنگری در نظام مالیاتی طلا: مالیات بر ارزش‌افزوده باید به گونه‌ای طراحی شود که نه برای خریدار نهایی شوک قیمتی ایجاد کند، نه تولیدکننده را تحت فشار قرار دهد. سیاست مالیاتی باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که ارزش‌افزوده واقعی در زنجیره (نه ارزش اسمی طلا) مشمول مالیات شود.

آموزش و تطبیق نسل سنتی با ابزارهای دیجیتال: وزارت صمت با همکاری اتحادیه‌ها باید کارگاه‌های آموزشی و تشویقی برای صنف سنتی برگزار کند تا آنها بتوانند با ابزارهای دیجیتال کار کنند و از فرصت‌های بازار آنلاین بهره‌مند شوند، نه اینکه از آن عقب بمانند.

جمع‌بندی تحلیلی

صنعت طلا در ایران اکنون در بزنگاه تاریخی قرار دارد. فروش اینترنتی، حذف واسطه‌گری، شفاف‌سازی زنجیره و ورود فناوری، فرصت‌هایی بی‌نظیر برای تحول این صنعت هستند، اما اگر سیاست‌گذاری‌ها ناقص، ناهماهنگ یا بدون گفت‌وگو با فعالان سنتی انجام شود، نتیجه آن نه تحول، که تقابل خواهد بود.

وزارت صمت گام‌هایی مثبت برداشته، اما کافی نیست. امروز نیاز به یک برنامه جامع تحول دیجیتال در صنعت طلا داریم؛ برنامه‌ای که نه‌تنها پلتفرم‌ها و تولیدکنندگان را پوشش دهد، بلکه به ایجاد نظم، شفافیت، رقابت سالم، و اعتماد عمومی کمک کند.

اگر چنین رویکردی با هوشمندی، تدریج و اجماع پیش رود، می‌توان امید داشت که صنعت طلا و جواهر ایران نه‌تنها به دوران شکوه گذشته بازگردد، بلکه جایگاهی شایسته در آینده دیجیتال منطقه نیز به‌دست آورد.