بازار بزرگ تهران؛ تاریخچه، نقشه و عکس
بازار بزرگ تهران که مجموعهای اقتصادی با پیشینهای تاریخی است، یکی از معروفترین مراکز خرید و جاهای دیدنی تهران بهشمار میرود. این بازار باشکوه افزون بر کارکرد تجاری و اقتصادی، نمادی زنده از فرهنگ، معماری و سبک زندگی سنتی ایرانیان است که گردشگران داخلی و خارجی پرشماری را به خود جذب میکند. در این نوشتار، با تاریخچه، معماری، بخشهای مختلف بازار و اقلامی که در آن به فروش میرسند، آشنا خواهید شد.
بازار بزرگ تهران، مجموعهای اقتصادی با ریشههای تاریخی، از مشهورترین مراکز خرید و دیدنیهای پایتخت است. این مجموعه فراتر از نقش بازرگانی، آیینهای از فرهنگ، معماری و شیوه زندگی سنتی ایرانی بهشمار میآید و سالانه گردشگران داخلی و خارجی زیادی را جذب میکند. در این مطلب با گذشته بازار، معماری، بخشهای متعدد آن و کالاهایی که در راستههای مختلف عرضه میشود آشنا میشوید.
نمایش
بازار بزرگ تهران کجاست؟
این بازار در قلب تهران و در محله سنگلج قرار دارد و از چهار سمت به خیابانهای «پانزده خرداد»، «مولوی»، «مصطفی خمینی» و «خیام» متصل میشود. در ادامه موقعیت و نقشه بازار بزرگ تهران را میبینید:
دسترسی به بازار با وسایل نقلیه عمومی
نزدیکترین ایستگاه مترو به بازار، ایستگاه پانزده خرداد در خط یک است. از خروجی ایستگاه تا ورودی بازار در خیابان ۱۵ خرداد حدود ۵ دقیقه پیادهروی دارید.
برای اتوبوس، مسیرهای منتهی به ایستگاههای گلوبندک و محمدیه (چهارراه مولوی) مناسباند.
تاکسیهای خطوط مختلف هم بازار را پوشش میدهند. با این حال پیشنهاد میشود از خودروی شخصی استفاده نکنید؛ معمولاً پارکینگهای اطراف ظرفیت خالی ندارند و محدوده نیز در طرح ترافیک قرار گرفته است.
تصاویر بازار بزرگ تهران
در ادامه چند نمونه عکس از بازار بزرگ تهران آمده تا پیش از بازدید با حالوهوای این جاذبه آشنا شوید:
تاریخچه و قدمت بازار بزرگ تهران
بخش عمده راستهها و بناهای اصلی بازار در عصر قاجار شکل گرفته و حدود دو قرن قدمت دارد. البته بازار بزرگ تهران از لایههای متعددی تشکیل شده و برخی سازهها به دورههای قدیمیتر برمیگردند که درباره زمان دقیق ساختشان اختلاف نظر وجود دارد.
گروهی پیدایش بخشهای اصلی را به عهد ناصری نسبت میدهند و عدهای آغاز آن را به دوران شاه طهماسب صفوی مرتبط میدانند. در سفرنامه «توماس هربرت» نیز به ساختوسازهایی در دوره صفوی اشاره شده و آمده که سقف بازار در آن زمان روباز بوده است.
با مرور رویدادهای دوره صفوی و آغاز حکومت شاه طهماسب روشن میشود که ابتدا قزوین پایتخت شد؛ سپس توجه او به تهرانِ نزدیک شهر ری و آستان حضرت عبدالعظیم جلب و دستور احداث حصار اطراف آن صادر شد. برای ساخت حصار، از دو بخش تهران خاکبرداری کردند و محلههای حاصل به «چاله میدان» و «چاله حصار» معروف شد.
آن روزگار تهران چهار محله بیشتر نداشت که یکی از آنها «بازار» نامیده میشد. همین هسته کمکم نظر پادشاهان صفوی و بعدتر زندیه را جلب کرد و به مرکز دادوستد بدل شد.
در عصر قاجار رونق بازار چند برابر شد. آغامحمدخان دستور احداث حجرهها و دالانهایی را صادر کرد که ترافیک تجاری را بالا برد. در ادامه، فتحعلیشاه مسجدی در محدوده بازار ساخت و بر اهمیت آن افزود. آن زمان ورودی بازار در «دروازه شاه عبدالعظیم» بود و مسیر به «مسجد جامع» و «بازارچه احمد کور» ختم میشد.
بهتدریج بخشهایی مانند چهارسوق، کوچک بازار و بازار مروی به مجموعه افزوده شد و بازار از غرب و شمالغرب توسعه یافت.
در دوره ناصرالدینشاه، ورودی اصلی «بازار بزرگ» نام گرفت و بعدها ورودیهای دیگری ساخته شد. همین دوره، طلاییترین زمان گسترش بازار بود؛ ساختهایی مانند سرای امیر و بازار امیر در همین سالها انجام گرفت.
در پیرامون بازار نیز بازارچههای کوچک و بزرگ فراوانی شکل گرفت که هر یک نامی یافتهاند؛ مانند «بازار معیر». برخی بازارچهها هم تنها در خاطره قدیمیها ماندهاند؛ مثل بازار کربلایی عباسعلی کمرچگی.
در همان دوره، راستههایی چون بازار کفاشان، فرشفروشان، امیر، زرگرها، ساعتفروشان، چهلتن، آهنگران، مسگران، پامنار و… از مهمترین بخشهای بازار بودند.
با گذشت زمان، قسمتهای مختلف بازار مسقف شد و هر راسته به فروش دستهای مشخص از کالاها اختصاص یافت.
ویژگیها و سبک معماری بازار
چون بازار در چند دوره صفوی، زند و قاجار رشد کرده، بافت معماری آن «ترکیبی» است و نمیتوان یک سبک واحد برای همه جا تعیین کرد؛ با این حال بخشهایی از آن به «سبک تهرانی» نزدیکاند.
طی سالهای اخیر قسمتهایی مرمت شدهاند؛ گاهی این بازسازیها اصولی نبوده و برخی هویت تاریخی بخشها را مخدوش کرده است.
بااینوجود نقاط ارزشمندی همچنان دستنخورده ماندهاند؛ مانند بازار امیر، سردر سبزهمیدان، چهارسوق بزرگ و بخشهای مرتبط با مسجد جامع.
همانند دیگر بازارهای تاریخی ایران، اجزایی مثل راستههای اصلی و فرعی، کاروانسراها و سراها، تیمچهها، قیصریه، پاساژها، دالانها و کوچهها، انبارها، حجرهها و دکانها، تصویر کاملی از معماری سنتی ایرانی را پیش چشم میگذارند.
بخشهایی هنوز روح معماری گذشته را حفظ کردهاند؛ راهروهای طولانی و پیچان با «تاقهای ضربی» و گنبدهایی که بالای آنها دیده میشود. این سقفهای قوسی به تهویه و اعتدال دما کمک میکنند؛ تابستانها خنک و زمستانها گرم. در میان گنبدها نیز روزنههایی برای نور و جریان هوا تعبیه شده است.
شرح قسمتهای مختلف بازار بزرگ تهران
در بازار، بخشهای متنوعی وجود دارد که در ادامه تعریفی کوتاه از آنها میآید:
- سرا: حیاطی بزرگ که گرداگرد آن حجرهها و مغازهها قرار گرفتهاند. سرای امیرکبیر، دالاندراز، ابوتراب، گلشنشکن، اسلامی، بوعلی، جواهریان، تهرانچی، دلگشا، کرباسی، قدیانی، قزوینیها و یزدیها از سراهای شناختهشدهاند.
- راسته یا گذرگاه: کوچه یا معبری باریک یا پهن که در دو سوی آن ردیفی از دکانها چیده شده است.
- چهارسوق: محل تلاقی دو گذر اصلی که بازار را به چهار جهت تقسیم میکند.
- تیمچه: فضای سرپوشیده و جمعوجوری که به فروش کالایی خاص اختصاص دارد. تیمچه حاجی ابوتراب، باوفا و حاجبالدوله از نمونههای معروفاند.
هر بخش بازار به گروهی از کالاها اختصاص دارد. دستهبندی کلی راستهها را در ادامه میبینید:
گشتوگذار در بازار تهران
بازار لوازم آرایشی و بهداشتی
برای خرید اقلام آرایشی و بهداشتی به کوچه مروی سر بزنید؛ معروفترین نقطه بازار در این حوزه. از دستگاههای برقی مانند سشوار و اتوی مو تا لوازم غیربرقی در این کوچه پیدا میشود. «پاساژ شمس» و «پاساژ صدف» هم عرضهکننده این گروه کالا هستند.
بازار کفش و لباس
برای خرید کفش به «بازار کفاشها» و برای پوشاک به «بازار کویتیها» بروید؛ در کویتیها انواع کفش و لباس ورزشی هم عرضه میشود. «بینالحرمین»، «جعفری» و «سلطانی» برای خرید لباس، شال و روسری مناسباند و «سرای ملی» تنوع بالایی از پوشاک را ارائه میکند.
بازار وسایل و ظروف آشپزخانه
«تیمچه حاجبالدوله» محل عرضه ظروف دکوری، کریستال و چینی و انواع لوازم آشپزخانه است.
بازار آجیل و خشکبار
برای خرید خشکبار و آجیل به بازار آهنگران، چهلتن یا چهارسوق بزرگ سر بزنید؛ از مشهورترین نقاط بازار برای این اقلام. بازار ادویه مولوی نیز برای خرید عمده و خرده ادویهجات شناخته میشود و انواع شکلات و آبنبات و شیرینی هم در این محدودهها پیدا میشود.
بازار طلا و ساعت
«راسته زرگرها» که از خیابان ۱۵ خرداد هم ورودی دارد، مرکز خرید انواع طلا و ساعت است. در بازار قیصریه نیز ساعتفروشیهای متعددی فعالیت میکنند.
بازار فرش
«سرای بوعلی» یکی از مهمترین مراکز فروش فرش در بازار بزرگ تهران است. «ساختمان بازار فرش ایران» در خیابان خیام نیز محل عرضه قالی و قالیچه دستباف و ماشینی است. در تقاطع ۱۵ خرداد و مصطفی خمینی هم «بازار فرش ایرانیان» قرار دارد.
بازار لوازم تحریر
برای خرید نوشتافزار به «بینالحرمین» بروید؛ از دفتر و رواننویس تا کیف و ملزومات مدرسه ارائه میشود.
علاوه بر راستهها، پاساژهای متنوعی نیز در بازار فعالاند:
پاساژ رضا
این پاساژ ۵ طبقه با حدود ۶۰۰ واحد تجاری، انواع کالاها را عرضه میکند؛ تقریباً هرچه بخواهید میتوانید در آن پیدا کنید.
پاساژ چهارسوق
این پاساژ بین چهارسوق بزرگ و کوچک واقع شده و بیشتر به فروش پوشاک مردانه و زنانه اختصاص دارد.
پاساژ قائم
در کوچه علیآبادی و بازار عباسآباد قرار دارد و انواع لباس زنانه، مردانه و بچگانه در آن عرضه میشود.
پاساژ مریم
پاساژی خلوت در میانه بازار و در خیابان «بازار کفاشان» که عمدتاً پوشاک میفروشد.
توجه داشته باشید برخی از این پاساژها در مقاطعی مانند بهمن و اسفند خردهفروشی ندارند و صرفاً به فروش عمده میپردازند.
بازدید از بازار بزرگ تهران را در برنامه خود بگنجانید
بازار بزرگ تهران علاوه بر نقش اقتصادی، میزبان سراها و بناهایی با معماری ایرانی است و در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. پیشنهاد میکنیم در کنار دیگر دیدنیهای پایتخت، از این اثر ارزشمند نیز دیدن کنید. «دستی بر ایران» میکوشد شما را با میراث فرهنگی و گردشگری پیوند دهد.
پرسشهای متداول درباره بازار بزرگ تهران
برای دریافت پاسخ سؤالات دیگر، در بخش دیدگاهها پیام بگذارید؛ در کوتاهترین زمان پاسخ میدهیم.
فاصله ترمینال جنوب تا بازار بزرگ تهران چقدر است؟
از ترمینال جنوب تا یکی از ورودیهای بازار حدود ۸ کیلومتر راه است و معمولاً نزدیک به ۳۰ دقیقه زمان میبرد.
کارکردهای بازار بزرگ تهران کداماند؟
نقش اصلی بازار، اقتصادی و تجاری است؛ اما بهدلیل معماری و ساختار اجتماعیاش کارکردهای فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. وجود چندین مسجد و مدرسه، جنبه مذهبی آن را نشان میدهد و حضور فعال در رویدادهای سیاسی، بهویژه پس از مشروطه، کارکرد سیاسی آن را برجسته میکند.
بهترین جاهای دیدنی بازار بزرگ تهران کداماند؟
علاوه بر بخشهای تجاری و کاروانسراهای قدیمی، کاخ شمسالعماره، کاخ گلستان، مسجد جامع، مسجد امام، کلیسای تادئوس مقدس، آرامگاه امامزاده سیداسماعیل، امامزاده سیدولی، امامزاده زید، آرامگاه لطفعلیخان زند و موزه و کتابخانه ملک از بناهای تاریخی اطراف بازار هستند.
معروفترین رستورانهای بازار تهران کداماند؟
برخی از رستورانهای قدیمی و محبوب میان کسبه و مشتریان عبارتاند از:
- رستوران شرفالاسلامی
- رستوران خیام
- رستوران شمشیری
- رستوران مسلم
- رستوران جوان بازار
- کبابی نایب
- رستوران حاجمرشد
- فلافلی کوچه مروی
بازار بزرگ تهران جمعه ها باز است؟
روز جمعه بازار تعطیل است؛ همچنین در تعطیلات رسمی فعالیتی ندارد.
ساعت کاری بازار بزرگ تهران چه زمانی است؟
از شنبه تا چهارشنبه ۸:۳۰ تا ۱۷ فعال است و پنجشنبهها تا ساعت ۱۴ باز میباشد.
بازار چهارسوق تهران کجاست؟
چهارسوق بزرگ فضای هشتضلعیِ گنبدداری است در نشانی: خیابان ۱۵ خرداد، پله نوروزخان، بازار مسجد جامع، روبهروی بازار مسگرها. در این محدوده انواع خوراکیها، آجیل و خشکبار عرضه میشود.
