چاه های تلا قشم

چاه های تلا قشم در جزیره زیبای قشم واقع در جنوب ایران بنا شده اند. آب قنات در این جزیره بسیار شور و نامناسب برای مصرف به عنوان آب نوشیدنی است. اما در چاه‌های تلا قشم برای جمع‌آوری آب شیرین باران و استفاده روزمره مردم، گودال‌های عمیق حفر شده‌اند. این چاه‌ها درون یک گودال نسبتاً بزرگ و پایین‌تر از سطح زمین قرار دارند. این گودال‌ها به آب شیرین باران اجازه می‌دهند به چاه‌ها هدایت شود. پس از بارش باران، درهای این چاه‌ها بسته می‌شوند تا آب داخل آن‌ها خنک و گوارا بماند. دیواره‌های این چاه‌ها از جنس محکمی ساخته شده‌اند و کف آن‌ها از گچ است که باعث حفظ خنکای آب می‌شود.

در گذشته تعداد این چاه‌ها به ۳۶۶ دست یافته بود، اما بعد از گذشت زمان، بسیاری از این چاه‌ها پر شده و تعداد آن‌ها به کمتر از صد حلقه کاهش یافته است. به‌دلیل بیکاری و عدم نگهداری، بسیاری از این چاه‌ها دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. تعداد این چاه‌ها در اصل برابر با تعداد روزهای یک سال کبیسه است و هر چاه در گذشته توانایی تأمین آب مصرفی مردم را برای یک روز داشته است.

تاریخچه چاه های تلا

تاریخ دقیق ساخت چاه‌های تلا قشم مشخص نیست و نظرات مختلفی در این زمینه وجود دارد. برخی بر این باورند که این چاه‌ها در دوران پیش از اسلام، یعنی در زمان ساسانیان ساخته شده‌اند. دلیل این ادعا وجود نمونه‌هایی مشابه از این چاه‌ها در بندر سیراف بوشهر است که قدمت آن‌ها به پیش از اسلام بازمی‌گردد. برخی دیگر قدمت چاه‌های تلا را به دوران هخامنشی یا حتی ماد‌ها نسبت می‌دهند.

اما نظریه‌ای که امروزه بیشتر مورد پذیرش قرار گرفته است، این است که چاه‌های تلا در دوران پس از اسلام، یعنی در حدود ۴۰۰ سال پیش، ساخته شده‌اند. این نظریه بر اساس شواهدی مانند وجود کتیبه‌ای در یکی از چاه‌ها که تاریخ آن را به سال ۱۰۴۸ هجری قمری (۱۶۳۹ میلادی) نسبت می‌دهد، شکل گرفته است. بر اساس این نظریه، چاه‌های تلا به دستور حاکم لافت، خواجه کریم، برای حل مشکل کم‌آبی در این منطقه حفر شده‌اند. این چاه‌ها با عمقی بین ۳ تا ۱۰ متر و شکل‌های مختلف دایره‌ای، مستطیلی و مربعی در دل سنگ‌های سخت منطقه حفر شده‌اند. آب باران از طریق شیب‌های تپه‌های اطراف به سمت این چاه‌ها هدایت می‌شود و در آن‌ها ذخیره می‌شود.

چاه تل آو یعنی چه؟

برخی بر این باورند که نام چاه‌های تلا قشم به‌علت ارزش فراوان آب به این چاه‌ها اطلاق شده است. این باور بر این اساس است که آب شیرین در این منطقه بسیار کم است و به‌همین دلیل ارزشمند است. با این حال، این باور درست نیست.

نام چاه‌های تلا از واژه «تل آو» گرفته شده است. «تل» در زبان محلی قشم به‌معنای تپه و «آو» به‌معنای آب است. بنابراین، نام اصلی این چاه‌ها «چاه‌های تل آو» بوده است که بعدها به «چاه‌های تلا قشم» تغییر نام داده‌اند. در واقع، این چاه‌ها در کنار تپه‌های سنگی قرار گرفته‌اند و آب آن‌ها از طریق شیب‌های این تپه‌ها به سمت آن‌ها هدایت می‌شود. بنابراین، نامگذاری این چاه‌ها به‌درستی نشان‌دهنده موقعیت آن‌ها است.

جاذبه‌ های چاه های تلا

تپه‌های بالای چاه های تلا قشم از جنس مرجان می باشد که این امر باعث شده آب روان تر و راحت تر به چاه ها هدایت شود. پس از اینکه چاه‌ها با آب باران پر می‌شوند، مردم هر روز از سال، از آب یکی از چاه‌ها استفاده می‌کنند. این کار برای جلوگیری از هدر رفتن آب انجام می‌شود. در کنار چاه‌های تلا، برکه سنگی لافت و قلعه نادری قرار دارد. برکه سنگی لافت یک آب‌انبار قدیمی است که آب باران در آن جمع می‌شود. قلعه نادری نیز یک قلعه تاریخی است که قدمت آن به پیش از اسلام بازمی‌گردد.

چاه‌های تلا، نمادی از نبوغ و خلاقیت مردمی هستند که با ساده‌ترین ابزارها، راه‌حلی برای مشکل کم‌آبی منطقه خود یافته‌اند. حفر ۳۶۶ چاه در دل سنگ‌های سخت، کاری بسیار دشوار و زمان‌بر است. این کار نشان‌دهنده اراده و پشتکار مردم این منطقه است. چاه‌های تلا، نه‌تنها یک جاذبه گردشگری، بلکه یک میراث ارزشمند فرهنگی هستند. این چاه‌ها، یادآور تلاش و همت مردمی هستند که با خلاقیت و ابتکار، توانسته‌اند مشکلات خود را حل کنند.

رسم و رسوم برداشت آب از چاه‌ ها

چاه‌های تلا با شکل‌های مختلف دایره‌ای، مربع، مستطیل و گلابی، در دل سنگ‌های سخت منطقه حفر شده‌اند. هر چاه، نام مخصوص به خود را دارد که از روی نام افرادی که آن چاه را حفر کرده‌اند، گرفته شده است.

در گذشته، وظیفه آوردن آب از چاه‌های تلا بر عهده زنان بود. زنان با استفاده از جهله یا همان کوزه، از چاه‌ها آب می‌کشیدند و نوبت هر خانواده برای برداشت آب توسط بانوی حافظ آب یا همان میراب تعیین می‌شد.

مردان با لای‌روبی مداوم چاه‌ها، به زنان کمک می‌کردند که فراخوانی مردها توسط جارچی اتفاق می افتاد . لای‌روبی چاه‌ها، هفته‌ای یک بار، در روز جمعه، انجام می‌شد و همچنین قبل از بارش باران در اواخر پاییز نیز، یک لای‌روبی دیگر از کل چاه‌ها انجام می‌گرفت. البته مردان با حمل کندیل(چوبی که بر روی شانه‌ها قرار می‌گیرد و از هر طرف آن، دو سطل آویزان است) نیز به آوردن آب کمک می‌کردند.

در اطراف چاه‌های تلا، تعدادی درخت کهن کهور وجود دارد که مردم محلی آن‌ها را نگهبان چاه‌ها می‌دانند و بسیار مقدس می‌شمارند. پارچه‌های سبزی را که مردم محلی به این درختان آویزان کرده‌اند، بیشتر مواقع قابل مشاهده است. درخت کهور در سنگ ریشه می‌دواند و ریشه این درختان پیاپی به‌ دنبال آب می‌گردد که آب مورد نیاز خود را از همین چاه های تل آو تامین می کند. بنابراین مردم با شادابی درختان متوجه کیفیت آب می شوند.

مسیر دسترسی چاه های تلا قشم

لافت، یکی از روستاهای تاریخی جزیره قشم است که در جنوب غربی این جزیره قرار دارد. لافت با قشم حدود ۶۰ کیلومتر فاصله دارد و برای طی این مسافت، با خودروی شخصی، حدود یک ساعت زمان نیاز است. چاه‌های تلا نیز در نزدیکی لافت قرار دارند و حدود ۳۰ کیلومتر با فرودگاه قشم فاصله دارند. این چاه‌ها در پشت قلعه نادری و در نزدیکی اسکله لافت واقع شده‌اند.