سمنو، یک دسر شیرین، خوشمزه و مغذی ایرانی است که به عنوان یکی از اجزای مهم سفره هفت‌سین در نوروز مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچه نزدیکتر به سال نو می‌شویم، تهیه سمنو برای جشن عید رونق می‌گیرد.

سمنو یک دسر مقوی و سنتی ایرانی است که با استفاده از شیره جوانه گندم و آرد سبوس‌دار تهیه می‌شود. برای پختن سمنو نیاز به زمان زیادی است و باید ساعت‌ها روی حرارت بپزد. در تهیه سمنو سنتی، شکر استفاده نمی‌شود و شیرینی طبیعی آن از جوانه گندم به دست می‌آید. جوانه گندم دارای ارزش غذایی بالا بوده و منبع غنی از ویتامین‌های گروه B و E، پروتئین، مواد معدنی و فیبر است. به همین دلیل، مصرف سمنو برای همه افراد توصیه می‌شود.

به دلیل مراحل پیچیده و زمان‌بر تهیه سمنو، امروزه تعداد کمی از افراد آن را در خانه پخت می‌کنند. بسیاری از مردم سمنو را به صورت آماده خریداری می‌کنند تا بهره‌مندی از خواص آن ببرند. با این حال، تهیه سمنو برای جشن عید همچنان جذابیت خود را دارد و تجربه‌ی منحصربه‌فردی را برای شما به ارمغان می‌آورد.

اگر قصد دارید سمنو برای عید تهیه کنید، می‌توانید با مطالعه موارد زیر، درباره طرز تهیه سمنو اطلاعات کاملی کسب کنید:

– سمنو در سفره هفت‌سین نماد چه چیزی است؟
– چگونه سمنو خانگی تهیه کنیم؟
– تاریخچه سمنو و منشأ آن چیست؟
– خواص و فواید سمنو چیستند؟
– مناطق معروف تولید سمنو در ایران کدامند؟

با مطالعه این موارد، می‌توانید اطلاعات کاملی درباره سمنو را به دست آورده و برای تهیه آن در جشن عید از بهترین روش استفاده کنید.

سمنو نماد چیست؟

سمنو در سفره هفت سین نمادی است که سلامت، خوشبختی و برکت را نمایان می‌کند.

طرز تهیه سمنو

برای تهیه سمنو در خانه، شما باید ابتدا گندم‌ها را تمیز کرده و سپس به مدت سه روز آن‌ها را در آب خیسانده و آب را هر روز تعویض کنید تا ترشیدگی نگیرند.

بعد از سه روز، گندم‌ها را در آبکش قرار داده و به طور منظم آب بخورید تا جوانه بزنند. در این مرحله، حتماً باید گندم‌ها در لایه‌های جداگانه قرار گیرند تا به هم چسبیده نشوند. همچنین، باید پارچه‌ای روی آن‌ها قرار داده و آن را همیشه مرطوب نگه دارید. این کار باعث جوانه‌زنی گندم‌ها می‌شود و از ترشیدگی آن‌ها جلوگیری می‌کند. جوانه‌ها باید به‌اندازه‌ای رشد کنند که هنوز سفید یا سبز روشن باشند و تیرگی در جوانه‌ها سمنو را تلخ می‌کند.

سپس جوانه‌ها را خرد کرده و شستشو می‌دهید. سپس آن‌ها را چرخ می‌کنید تا به شکل پوره تبدیل شوند و شیره را تماماً جدا کنید. می‌توانید جوانه‌ها را چند بار چرخانید تا شیره به‌طور کامل خارج شود. در این مرحله، جوانه‌ها را در آبکش قرار داده و آن‌ها را فشار داده تا شیره گندم بیرون بیاید و تنها تفاله باقی بماند.

سپس به تفاله‌ها آب اضافه کرده و مخلوط را در آبکش می‌ریزید تا شیره تفاله‌ها را جمع کند. در نهایت، شیره را در یک دیگ مسی یا روحی قرار داده و حدوداً ۱۲ برابر وزن گندم اولیه آب به آن اضافه می‌کنید. به‌عنوان مثال، برای هر کیلو گندم، ۱۲ لیتر آب استفاده می‌شود. سپس آرد سبوس‌دار را به تدریج به شیره گندم اضافه کرده و هم زنی کنید تا یکپارچه شود. در این مرحله، دیگ را روی شعله قرار داده و آماده پخت سمنو می‌شود.

پخت سمنو حدود ۱۵ تا ۱۷ ساعت طول می‌کشد و رنگ آن به‌مرور تیره‌تر و سرخ‌تر می‌شود. وقتی سمنو غلیظ شد و تقریباً آبی نداشت، در آن بادام یا فندق درسته می‌ریزند. بعضی از افراد از بادام با پوست استفاده می‌کنند. معتقدند که هر کسی در ظرف سمنوی خود بادام یا فندق پیدا کند، خواسته‌اش برآورده می‌شود.

در نهایت، سمنو رابعد از آماده شدن در اوایل صبح، می‌توانید آن را با خلال بادام، پسته یا پودر نارگیل تزیین کرده و به اشتراک بگذارید تا همسایگان و مردم بتوانند از آن لذت ببرند.

آداب و رسوم پخت سمنو

سمنوپزی یک رسم و آداب مربوط به خوردنی خاصی است که در بسیاری از مناطق ایران انجام می‌شود. این رسم معمولاً مختص زنان است و آن‌ها بیشتر در تهیه این غذا شرکت می‌کنند. یکی از آداب مربوط به سمنوپزی شب‌زنده‌داری تا سحر است. بعد از پخت سمنو، روی دیگ با یک سینی بزرگ پوشانده می‌شود. سپس شرکت‌کنندگان نماز صبح را اقامه می‌کنند و دو رکعت نماز با خواسته‌های خود می‌خوانند.

پس از پخت سمنو، افراد به امامان توسل می‌کنند. بسته به اعتقادات و خواسته‌های خود، اشیاء مختلفی را بر روی سینی قرار می‌دهند. به عنوان مثال، از آینه، قرآن، شمع، شانه، شکلات و ظروف آب استفاده می‌کنند. وقتی سمنو آماده می‌شود، سینی را برمی‌دارند و اعتقاد دارند که اگر علائمی مانند جای انگشتان یا نشانه‌هایی شبیه به مهر و تسبیح حضرت فاطمه (س) و نام‌های ائمه اطهار مانند حضرت علی (ع) و حضرت محمد (ص) روی سمنو وجود داشته باشد، به حاجت خود می‌رسند.

در زمان تهیه سمنو، ذکر و روضه‌خوانی برای حضرت فاطمه زهرا (س)، قرائت قرآن و دعاهای مفاتیح‌الجنان نیز انجام می‌شود. افرادی که سمنو را می‌زنند، به این بانوی بزرگوار توسل می‌کنند و گاهی اوقات نذر می‌کنند که در صورت تحقق حاجت، مقداری گندم برای سمنوی سال آینده به شخص سازنده هدیه دهند.

برای پخت سمنو، پاکیزگی از اهمیت بالایی برخوردار است. معتقداند که حضور مرد یا شخص ناپاک در اتاقی که جوانه‌های گندم قرار دارند، می‌تواند به خرابی آن‌ها منجر شود. همچنین، در زمان پخت سمنو، وضو و پاکیزگی فردی که در سمنوپزان مشارکت می‌کند، بسیار مهم است و حتی چشم ناپاک می‌تواند تأثیر منفی بر کیفیت سمنو داشته باشد.

پخت سمنسمنوپزی یکی از رسوم و آداب مربوط به آشپزی است که در بسیاری از مناطق ایران وجود دارد. این رسم عمدتاً برای زنان است و آن‌ها عموماً در تهیه این خوراکی شرکت می‌کنند. یکی از آداب معمول مربوط به سمنوپزی شب‌زنده‌داری تا صبح است. پس از پخت سمنو، دیگ را با یک سینی بزرگ می‌پوشانند. سپس افراد نماز صبح را اقامه می‌کنند و دو رکعت نماز خوانده و خواسته‌های خود را برآورده می‌کنند.

پس از پخت سمنو، افراد به امامان توسل می‌کنند. بسته به باورها و خواسته‌های خود، اشیاء مختلفی را بر روی سینی قرار می‌دهند. به عنوان مثال، هنگامی که نذری به امامان معصوم دارند، از آینه، قرآن، شمع، شانه، شکلات و ظروف آب استفاده می‌کنند. وقتی سمنو آماده می‌شود، سینی را برمی‌دارند و با اعتقادی که در صورت وجود علائمی مانند جای انگشتان یا نشانه‌هایی شبیه به مهر و تسبیح حضرت فاطمه (س) و نام‌های ائمه اطهار مانند حضرت علی (ع) و حضرت محمد (ص) روی سمنو وجود داشته باشد، به حاجت خود می‌رسند.

در زمان تهیه سمنو، ذکر و روضه‌خوانی برای حضرت فاطمه زهرا (س)، قرائت قرآن و دعاهای مفاتیح‌الجنان نیز انجام می‌شود. فردی که سمنو را می‌زند، به این بانوی بزرگوار توسل می‌کند و گاهی اوقات نذر می‌کنند که در صورت تحقق حاجت‌شان، مقداری گندم برای سمنوی سال آینده به سازنده هدیه دهند.

در پخت سمنو، پاکیزگی بسیار مهم است. عقیده‌ای عمومی وجود دارد که حضور مرد یا شخص ناپاک در اتاقی که جوانه‌های گندم قرار دارند، ممکن است باعث خرابی آن‌ها شود. همچنین، در زمان پخت سمنو، وضو و پاکیزگی فردی که در سمنوپزان مشارکت می‌کند، اهمیت زیادی دارد.

تاریخچه سمنو

تاریخچه سفره هفت سین به دوران قبل از اسلام در ایران بازمی‌گردد. در ابتدا به شکل “هفت چین” شناخته می‌شد، اما بعدها به “هفت شین” و سپس “هفت سین” تغییر نام داد. پس از سقوط ساسانیان، ایرانیانی که به اسلام مشرف شده بودند، تلاش کردند تا سنت‌های باستانی خود از جمله سفره هفت سین را حفظ کنند.

سمنو یکی از اجزای سفره هفت سین است و در ایام فاطمیه، ماه رمضان، محرم و سایر مراسم مذهبی پخته می‌شود. برخی باور دارند که بعد از ورود اسلام به ایران، به خصوص در دوره صفوی، بعد و اهمیت بیشتری به ابعاد مذهبی مراحل تهیه سمنو داده شد. منطقه خراسان در شمال شرق ایران به عنوان زادگاه سمنو شناخته می‌شود.

شیعیان ایران اکثراً باور دارند که حضرت فاطمه زهرا (س) در طول پخت سمنو، مهمان مراسم آن‌ها می‌شود و ارزش معنوی بالایی به آن می‌بخشد. بنابراین، در کنار دیگ پهن سمنو، سجاده‌ای ویژه را می‌بندند و منتظر ورود مبارک ایشان هستند و هیچ کسی جز بانوی آب و آینه، اجازه نماز خواندن در آن مکان مقدس را ندارد.

روایتی وجود دارد که روزی امام حسن (ع) و امام حسین (ع) از مادرشان حضرت فاطمه زهرا (س) حلوا می‌خواستند. ایشان از گندم، سمنو یا حلوا را برایشان می‌پزیدند؛ به همین دلیل سمنو به حلوا نیز معروف است.

پخت سمنو تنها به ایران محدود نیست و در کشورهایی مانند قرقیزستان، ازبکستان، افغانستان، تاجیکستان و ترکمنستان نیز تهیه می‌شود. این خوراکی مقوی و لذیذ در این کشورها با نام‌هایی مانند “سومولوک” (قرقیزستان)، “سومالک” (ازبکستان)، “سومانک” (تاجیکستان)، “سمنک” (افغانستان) و “سمنی” (ترکمنستان) شناخته می‌شود. در این مناطق، سمنو برای جشن نوروز پخته می‌شود و جزو ثابت سفره‌های عید آنان است.

پخت سمنو دردر این کشورها به طریق مشابهی با پخت سمنو در ایران انجام می‌شود. معمولاً از گندم نیشکری استفاده می‌شود که قبل از پخت به مدت چند ساعت خیسانده می‌شود. سپس گندم به همراه آب و شیر در قابلمه قرار می‌گیرد و بر روی حرارت قرار می‌گیرد تا گندم پخته شود و سمنو درست شود.

در طول پخت سمنو، طعمی شیرین و مطبوعی به آن اضافه می‌شود. برخی از مردم از ادویه‌هایی مانند زعفران، دارچین و هل نیز استفاده می‌کنند تا طعم و بوی خوشایندی به سمنو ببخشند. پس از پخت کامل گندم، سمنو را معمولاً با روغن می‌پزند تا سطح آن براق و جذاب شود.

سمنو به عنوان یکی از خوراکی‌های محبوب در جشن نوروز در این کشورها سرو می‌شود. مردم با هم خانه‌ها را تمیز می‌کنند و در کنار هم سمنو را می‌پزند و این جشن را جشن می‌گیرند. سمنو به عنوان نمادی از خوشبختی، ثروت و برکت در جشن نوروز در این مناطق محسوب می‌شود و مردم از آن برای پذیرایی از مهمانان و عزیمت به خانه‌های دیگر نیز استفاده می‌کنند.

خواص سمنو

سمنو یک خوراکی است که برای همهٔ افراد مناسب است، از کودکان تا سالمندان می‌توانند از فواید آن بهره‌مند شوند. یکی از ویژگی‌های مهم سمنو این است که هیچ ماده افزودنی مانند نمک و شکر در آن وجود ندارد. شیرینی طبیعی سمنو از جوانه گندم به دست می‌آید. طب سنتی طبع سمنو را «گرم و معتدل» می‌داند و به افراد سرد مزاج توصیه می‌شود. مصرف سمنو برای افرادی که مشکلات معده دارند، ممکن است هضم آن را سخت کند، بنابراین باید با احتیاط مصرف شود.

در فرایند جوانه‌زدن گندم، میزان ویتامین‌ها و مواد معدنی آن چندین برابر می‌شود. همچنین، مقدار کالری و کربوهیدرات آن کاهش می‌یابد. سمنو به دلیل حاوی بودن کلسیم و پتاسیم، برای افراد مسن و افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، یک خوراکی مقوی و مناسب است. سمنو دارای مقدار قابل توجهی فسفر است که برای زنان شیرده و باردار، انتخابی عالی است. همچنین، مصرف سمنو در رشد مغزی کودکان تأثیرگذار است. این خوراکی حاوی آهن، اسید فولیک و ویتامین‌های گروه B است که به خون‌سازی، تعادل هورمونی و آرامش اعصاب کمک می‌کند و در درمان کم‌خونی در زنان باردار مفید است. همچنین، سمنو می‌تواند علائم یائسگی را کاهش دهد.

استفاده از بادام شیرین در سمنو باعث انتقال ریزمغذی‌ها در زمان پخت می‌شود و ارزش غذایی آن را افزایش می‌دهد. توصیه می‌شود که زنان در سه ماه اول بارداری سمنو را مصرف کنند زیرا این خوراکی به رشد سیستم عصبی و استخوان‌های جنین کمک می‌کند. جوانه گندم به دلیل حاوی سلنیم، منیزیم و فیبر، می‌تواند در پیشگیری از انواع سرطان مؤثر باشد.

قطب سمنوی ایران

شهر “درق”

سمنوپزی در شهر “درق” یکی از آیین‌های معنوی خراسان شمالی است. این شهر قطب تولید سمنو در کشور محسوب می‌شود. سمنوپزی درق هر سال در اواخر اسفندماه برگزار می‌شود و در سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت شد. سمنوی درق که به‌صورت موروثی از نسل به نسل منتقل شده است، توانایی بقای بدون نیاز به یخچال را دارد و به تلخی مشهور است. پخت سمنوی درق زمان‌بر است و برای تهیه آن یک شبانه‌روز نیاز است.

شهرستان آشتیان

شهرستان آشتیان در استان مرکزی نیز یکی از مناطقی است که سابقه‌ی طولانی در پخت سمنو دارد. در این شهرستان، جشنواره سمنوی آشتیان هر سال در اواخر اردیبهشت برگزار می‌شود. طبق سنت سمنوپزی آشتیان، در روزی که سمنو بار گذاشته می‌شود، بانی نذری آش محلی را نیز پخته و توزیع می‌کند. جشنواره سمنوی آشتیان در سال ۱۳۹۷ به عنوان میراث فرهنگی ناملموس ثبت ملی شده است. این جشنواره همزمان با فصل برداشت محصول برگزار می‌شود و مردم از سراسر کشور در آن شرکت می‌کنند تا از خداوند شکرگزاری کنند و روزی خود را افزایش دهند.

شهرضا

پخت سمنو در شهرضا یا استان اصفهان قدمتی بیش از ۵۰۰ سال دارد و همواره آن مهارت از نسل به نسل منتقل شده است. برای پخت سمنو، از دیگ‌های بزرگ مسی در کوره‌های کاه‌گلی استفاده می‌شود و این فرایند با حضور استاد سمنوپز و حشره‌ی بسیاری از مردم انجام می‌شود.

در شهرضا، پس از جوشاندن آب سمنو، مقداری آب به دیگ اضافه می‌شود و مخلوط زدن ادامه می‌یابد. این فرآیند چند بار تکرار می‌شود تا سمنو به‌طور کامل پخته شود و در نهایت دم می‌گیرد. پخت سمنو در این شهر حدود ۲۴ ساعت طول می‌کشد.

مردم شهرضا سمنو را بیشتر در آخرین هفته سال، در ماه‌های سرد زمستان و در شب‌هایی که به مناسبت شهادت یا تولد ائمه اطهار است، می‌پزند و آن را به افراد نذر حضرت فاطمه زهرا (س) و پنج تن آل عبا می‌کنند.

شهر بروجرد

درباره شهر بروجرد نیز باید بگوییم که سمنوی بروجرد (استان لرستان) در ایران شهرت زیادی دارد و در روزهای پایانی سال می‌توان در این شهر دیگ‌های بزرگ سمنو را مشاهده کرد. سمنوهای تولید شده در بروجرد به وزن روزانه بیش از ۶۰۰ کیلوگرم به شهرهای دیگر ارسال می‌شود تا در میز هفت سین ایرانیان قرار بگیرد. تهیه سمنو در این منطقه حدوداً بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد.

آیا تاکنون در مراسم سمنوپزی شرکت کرده‌اید؟ آیا در شهری که در آن زندگی می‌کنید، پخت سمنو با رسوم و آداب خاصی همراه است؟ لطفاً تجربه‌ها و نظرات خود را با ما در میان بگذارید.