جاهای دیدنی شوشتر

گذر دو رود پرآب کارون و دز، شوشتر را به شهری باستانی و تاریخی تبدیل کرده است. آب فراوان این دو رودخانه، باعث رونق کشاورزی در این منطقه شده و به توسعه و آبادانی شوشتر کمک زیادی کرده است. در طول تاریخ، مردم شوشتر با بهره‌گیری از این آب فراوان، سازه‌های آبی منحصربه‌فردی را ایجاد کرده‌اند که از جمله مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شوند. این سازه‌های آبی، که شامل بندها، آسیاب‌ها، آب‌انبارها، پل‌ها و کانال‌های آبی هستند، توسط باستان‌شناسان جهان به عنوان شاهکار مهندسی آبیاری در دوران باستان شناخته می‌شوند. وجود این سازه‌های آبی، شوشتر را به شهر سازه‌های آبی ایران تبدیل کرده است و به تاریخ و فرهنگ این شهر، رنگ‌وبوی دیگری بخشیده است. در ادامه با جاهای دیدنی شوشتر شما را آشنا خواهیم کرد.

سازه های آبی شوشتر

باستان‌شناسان بر این باورند که دلیل اصلی ساخت مجموعه سازه‌های آبی شوشتر، تأمین آب مورد نیاز کشاورزی در دوران هخامنشی بوده است. در این مجموعه، دو نهر گرگر و داریون به دست بشر حفر شده‌اند و ساخت آنها نیز به دوره هخامنشیان نسبت داده می‌شود. در دوران ساسانیان، این مجموعه گسترش یافت و تحول عظیمی در آن رخ داد.

شوشتری‌ها از این سازه علاوه بر مصارف اقتصادی، کشاورزی و صنعتی، از آن به عنوان خندقی دور شهرشان نیز استفاده می‌کردند. این خندق، در مواقع خطر، از شهر در برابر حملات دشمنان محافظت می‌کرد.

مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر، یکی از نمونه‌های بی‌نظیر در زمینه استفاده بهینه از آب در سراسر جهان است. این محوطه، که برای استفاده بهینه از آب در دوران گذشته ساخته شده، از تعداد زیادی سد، تونل، کانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی تشکیل شده است.

اساس کار این مجموعه به این صورت است که سد گرگر، مسیر رودخانه کارون را مسدود می‌کند و سطح آب را برای آبگیری سه تونل حفرشده در تخته‌سنگ‌ها بالا می‌آورد. این تونل‌های سه‌گانه، آب را به کانال‌های متعددی تقسیم می‌کنند که بعد از گرداندن چرخ آسیاب‌ها، آب به صورت آبشارهایی به سمت حوضچه سرازیر می‌شود.

یکی از ویژگی‌های بسیار درخشان این سازه، همسایگی آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است. این سازه‌ها، علاوه بر ارزش تاریخی، از ارزش گردشگری بالایی نیز برخوردار هستند.

در گذشته، این سازه‌ها هم کاربرد اقتصادی و صنعتی داشته‌اند و هم آب آشامیدنی شهر شوشتر را تأمین می‌کرده‌اند. همچنین، این سازه‌ها نقش مهمی در توسعه کشاورزی در منطقه ایفا کرده‌اند.

یکی دیگر از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این سازه‌ها این است که آب بعد از عبور از آسیاب‌ها با جاری شدن از تونل‌ها به آبشارهای زیبایی تبدیل می‌شود که اگر در سفر به شوشتر نبینید، حیف است.

کانال داریون

رود کارون، پس از ورود به استان خوزستان، به دو شاخه اصلی شطیط و گرگر تقسیم می‌شود. نهر داریون، یکی از شاخه‌های فرعی شطیط است که در دوران هخامنشیان ساخته شده است. این نهر، پس از دور زدن شهر شوشتر، دوباره به شطیط می‌پیوندد. نهر داریون، از جمله شاهکارهای مهندسی آبیاری در شوشتر است. این نهر، با استفاده از مصالحی مانند سنگ و ساروج، ساخته شده است. این نهر، دارای حواشی سبز و خرمی است که زیبایی خاصی به آن بخشیده‌اند.

بند میزان

بند میزان، یکی از مهم‌ترین سازه‌های آبی تاریخی شوشتر است که در دوره ساسانیان ساخته شده است. این بند، روی رودخانه کارون قرار دارد و وظیفه آن، تقسیم آب کارون بین رودخانه‌های گرگر و شطیط است. بند میزان، از جمله شاهکارهای مهندسی آبیاری در ایران باستان است. این بند، با استفاده از مصالحی مانند سنگ و ساروج، ساخته شده است. این بند، دارای دهانه‌های متعددی است که با استفاده از آنها، می‌توان آب کارون را به صورت کنترل‌شده، بین دو رودخانه گرگر و شطیط تقسیم کرد.

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد بند میزان، دهانه «ضامن» آن است. این دهانه، در صورت افزایش دبی آب کارون، به طور خودکار باز می‌شود و آب اضافی را به سمت رودخانه شطیط هدایت می‌کند. این ویژگی، باعث می‌شود که از بروز سیلاب و خسارت به شهر شوشتر جلوگیری شود.

عمارت کلاه‌ فرنگی

کلاه‌فرنگی، یکی از سازه‌های تاریخی شوشتر است که در کنار بند میزان قرار دارد. این سازه، اگرچه سازه‌ای مستقل آبی محسوب نمی‌شود، اما به دلیل ارتباط نزدیکی که با سازه‌های آبی شوشتر دارد، اهمیت تاریخی و فرهنگی زیادی دارد. کلاه‌فرنگی، در دوره هخامنشیان ساخته شده است. این سازه، به عنوان برج دیدبانی برای نظارت بر کار کارگران مشغول در ساخت‌وساز بند میزان استفاده می‌شده است.

کلاه‌فرنگی، با استفاده از مصالحی مانند سنگ ساخته شده است. این سازه، دارای هشت ضلع است و ارتفاع آن حدود سه متر است. متأسفانه، بخش زیادی از کلاه‌فرنگی در طول تاریخ تخریب شده است و تنها بخش کوچکی از آن باقی مانده است. با این حال، هنوز هم می‌توان شکوه و عظمت این سازه را درک کرد. کلاه‌فرنگی، یادگاری از دوره هخامنشی است که ارزش حفظ و احیای آن را دارد.

پل شادروان

بند شادروان، یکی از سازه‌های آبی تاریخی شوشتر است که نام آن در شعر معروف «سلام به خوزستان» آمده است. این پل بزرگ، در دوران ساسانیان ساخته شده و حدود ۵۰۰ متر طول داشته است. بند شادروان، در ۳۰۰ متری بند میزان و روی شاخه اصلی کارون قرار داشته است. این پل، نقش مهمی در کنترل و هدایت آب کارون داشته است. همچنین، به عنوان یکی از راه‌های ارتباطی مهم بین دو سوی رودخانه، مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

بند شادروان، از جمله شاهکارهای مهندسی آبیاری در ایران باستان است. این پل، با استفاده از مصالحی مانند سنگ، آجر و ملات، ساخته شده است. دهانه‌های این پل، با قوس‌های بزرگی پوشانده شده‌اند. این قوس‌ها، به استحکام پل کمک می‌کرده‌اند.

قلعه سلاسل

قلعه سلاسل، یکی از سازه‌های آبی تاریخی شوشتر است که در کنار نهر داریون قرار دارد. این قلعه، علاوه بر نقش مهم خود در کنترل و هدایت آب، وظیفه دفاع از شهر را نیز برعهده داشته است. قلعه سلاسل، در دوره هخامنشیان ساخته شده و تا دوره نادرشاه افشار مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این قلعه، در دوران خود، یکی از پیشرفته‌ترین قلعه‌های جهان بوده است. قلعه سلاسل، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که آن را به یک شاهکار مهندسی تبدیل کرده است. این قلعه، با استفاده از مصالحی مانند سنگ، آجر و ملات، ساخته شده است. دیوارهای قلعه، بسیار ضخیم و مستحکم هستند. این دیوارها، در کنار برج‌های دیدبانی، از قلعه در برابر حملات دشمن محافظت می‌کرده‌اند.

قلعه سلاسل، دارای یک سیستم آبرسانی پیچیده نیز بوده است. این سیستم، آب را از نهر داریون به داخل قلعه منتقل می‌کرده است. آب، برای مصارف مختلف در قلعه، از جمله آشامیدن، شست‌وشو و دفاع، استفاده می‌شده است.

بند ماهی‌ بازان

بند ماهی‌بازان، یکی از سازه‌های آبی تاریخی شوشتر است که روی رودخانه گرگر دستکند قرار دارد. این بند، با استفاده هوشمندانه از یک عارضه طبیعی، توانسته است آب را به صورت یکنواخت و بدون اتلاف، به مناطق مختلف شهر شوشتر منتقل کند. برای دیدن بند ماهی‌بازان، باید به روستای گاومیش‌آباد بروید. این روستا، در فاصله حدود ۵ کیلومتری از شهر شوشتر قرار دارد.

بند ماهی‌بازان، درواقع یک رشته سنگ یکپارچه است که در مسیر رودخانه گرگر قرار دارد. این سنگ، در قسمت وسط خود، سه دیوار ساخته شده از مصالح وجود دارد که مجرای گذر آب است. گفته می‌شود که در زمان حفر رودخانه گرگر، از این عارضه طبیعی برای بالابردن سطح آب و افزایش فشار آن، استفاده شده است. این کار، باعث شده است که آب رودخانه گرگر، با قدرت بیشتری به آسیاب‌ها و آب‌انبارها منتقل شود.

بند لشکر

بند لشکر، یکی از سازه‌های آبی تاریخی شوشتر است که در کنار دروازه لشکر بنا شده است. این بند، با طول ۱۲۴ متر و ارتفاع ۸ متر، در مسیر نهر داریون قرار دارد. بند لشکر، یکی از شاهکارهای مهندسی آبیاری در ایران باستان است. این سازه، با طراحی هوشمندانه خود، توانسته است آب را به صورت یکنواخت و بدون اتلاف، به مناطق مختلف شهر شوشتر منتقل کند.

نکته جالب درباره بند لشکر، سیستم خنک‌کننده طبیعی این سازه است. این سیستم، با استفاده از جریان آب و باد، باعث خنک شدن بند در فصل تابستان می‌شود. گفته می‌شود گاهی اختلاف دمای بند با دمای اطراف، به هفت درجه سانتی‌گراد می‌رسد. این سیستم خنک‌کننده، حاصل دانش و تجربه مهندسان و معماران ایرانی در گذشته است. این سیستم، نشان‌دهنده اهمیت آب و کشاورزی برای مردم ایران در گذشته است.

دخمه زرتشتی

زرتشتیان، پیروان دینی باستانی هستند که معتقدند بدن انسان پس از مرگ باید به طبیعت بازگردد و هیچ اثری از آن باقی نماند. به همین دلیل، آنها مردگان خود را در دخمه‌هایی دفن می‌کنند که در ارتفاع قرار دارند تا پرندگان از آنها تغذیه کنند. شوشتر، شهری باستانی در استان خوزستان، یکی از شهرهایی است که دارای دخمه‌های زرتشتی است. این دخمه‌ها، که قدمت آنها به دوره مادها می‌رسد، در دامنه کوه‌های زاگرس قرار دارند.

باغ خان شوشتر

باغ خان شوشتر، یکی از آثار ارزشمند تاریخی این شهر است که در حاشیه رود گرگر قرار دارد. این باغ، در دوران قاجار ساخته شده و از آن زمان تاکنون، به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری شوشتر شناخته می‌شود. باغ خان، با مساحتی حدود ۱۶ هزار مترمربع، دارای درختان و گیاهان متنوعی است که منظره‌ای زیبا و دلنشین را به وجود آورده‌اند. رودخانه گرگر نیز که از میان باغ می‌گذرد، به زیبایی این باغ افزوده است.

خانه های قدیمی

معماری منحصربه‌فرد خانه‌های تاریخی شوشتر، که از ویژگی‌های بارز معماری جنوب ایران است، نشان‌دهنده فرهنگ و تاریخ غنی این شهر است. خانه مرعشی، خانه مستوفی، خانه معین‌التجار، خانه امین‌زاده، خانه گازر و خانه تاریخی مقدم، از جمله معروف‌ترین خانه‌های تاریخی شوشتر هستند که در دوران قاجار و پهلوی اول ساخته شده‌اند. این خانه‌ها با تزئینات و معماری خیره‌کننده خود، فضایی دلنشین و آرامش‌بخش را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کنند.