مدرسه چهارباغ اصفهان؛ از آسیب‌های مرگبار تا خطر تخریب کامل
اصفهان-مدرسه تاریخی چهارباغ، که در حال حاضر به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند شناخته می‌شود، با تخریب فزاینده و بی‌توجهی مسئولان در امر مرمت، در آستانه نابودی قرار دارد.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کورش دیباج: مدرسه تاریخی چهارباغ اصفهان، یکی از شاهکارهای معماری دوره صفویه و نماد هنر ناب ایرانی، اکنون در معرض تهدید جدی قرار دارد. این بنا که در قرن هفدهم میلادی به دستور شاه‌سلطان حسین برای مادرش ساخته شد، به عنوان یک گنجینه فرهنگی و تاریخی، همچنان پس از قرن‌ها در دل شهر اصفهان ایستاده است. اما وضعیت کنونی این اثر عظیم، با آسیب‌های گسترده و فاجعه‌آمیز، تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی کشور به شمار می‌رود. سردرهای خوش‌نقش، کاشی‌های معرق زیبا و سنگ‌های ازاره که روزگاری نماد دقت و ظرافت معماری ایرانی بودند، اکنون در حال فروپاشی هستند. فرسودگی و آسیب‌های ناشی از عوامل طبیعی و بی‌توجهی‌های طولانی مدت، مدرسه چهارباغ را به مرز تخریب کامل رسانده است و در صورت عدم اقدام فوری، ممکن است این اثر بی‌بدیل برای همیشه از دست برود.
آسیب‌های مرمتی مدرسه چهارباغ؛ کاشی‌های معرق و سنگ‌های ازاره در خطر
منصور دادمهر، کارشناس و پژوهشگر معماری اصفهان، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مدرسه چهارباغ یکی از برجسته‌ترین آثار معماری دوره صفویه است این بنا در ضلع شرقی خیابان چهارباغ اصفهان واقع شده و همچنان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و میراث معماری ایران به شمار می‌رود. علاوه بر این، مدرسه چهارباغ به نام‌های مدرسه مادرشاه و مدرسه سلطانی نیز شناخته می‌شود و هم‌اکنون به عنوان مسجد امام صادق (ع) در دست طلاب دینی قرار دارد.
وی ادامه داد: این سازه تاریخی گنجینه‌ای از هنرهای سنتی ایران به ویژه کاشیکاری‌های معرق زیبا است که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. در واقع، معماری این بنا نمونه‌ای از هنر ناب ایرانی است که به دلیل طراحی دقیق و تزئینات شگرف خود، برای همیشه در تاریخ معماری ایران ثبت شده است.
فروپاشی بخشی از کاشی‌های سردر مدرسه چهارباغ
اما در عین حال، دادمهر به آسیب‌های جدی این بنا اشاره کرد و گفت: چند روز پیش که از کنار این بنا می‌گذشتم، دوباره به سر در خوش‌نقش و زیبای آن چشم دوخته و از هنر ایرانی بالیدم. اما متأسفانه متوجه شدم که بخش‌هایی از کاشی‌های معرق در حاشیه سردر مدرسه فرو ریخته و کاشی‌های معرق سوار بر سنگ‌های ازاره نیز به شدت آسیب دیده و در حال فرو ریختن هستند. این وضعیت بسیار نگران‌کننده است، چرا که این بخش‌ها از جمله مهم‌ترین عناصر تزئینی و معماری این بنا محسوب می‌شوند.»
وی افزود: به غیر از آسیب به کاشی‌های معرق، سنگ‌های ازاره بنا نیز دچار فرسودگی شدید شده‌اند. این سنگ‌ها که از ویژگی‌های بارز معماری مدرسه چهارباغ هستند، به مرور زمان و بر اثر بارندگی‌های مداوم و تغییرات دمایی دچار ترک‌خوردگی و فرسایش شده‌اند. در صورت عدم مرمت فوری، این سنگ‌ها احتمالاً از جای خود بیرون آمده و وضعیت بنا را به خطر خواهند انداخت.
این فعال میراث فرهنگی تأکید کرد: این مشکلات به مراتب فراتر از ظاهر آسیب‌دیده بنا هستند. در واقع، اگر به زودی اقداماتی جدی برای مرمت و بازسازی مدرسه چهارباغ صورت نگیرد، نه تنها بخش‌های زیبای تزئینی آن از بین خواهد رفت، بلکه خطر تخریب قسمت‌های اصلی و ساختاری بنا نیز وجود دارد که ممکن است به طور غیرقابل جبرانی خسارت وارد کند.
وی در ادامه گفت: توجه به مرمت بناهای تاریخی باید از اولویت‌های مسئولین شهری و میراث فرهنگی اصفهان باشد. مدرسه چهارباغ به عنوان یکی از میراث‌های مهم معماری ایران نیازمند اقدامات اساسی است تا از نابودی بیشتر آن جلوگیری شود. در این راستا، باید کارشناسان و متخصصان مرمت به سرعت به این بنا توجه کرده و اقدامات فوری برای حفظ و بازسازی آن آغاز کنند.
دادمهر به هشدار خود ادامه داد و افزود: مدرسه چهارباغ یک گنجینه ناب و بی‌بدیل از هنر و معماری ایرانی است که نیاز به حفظ و نگهداری جدی دارد. ما به عنوان مردم و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ، باید در برابر آسیب‌هایی که به چنین آثار ارزشمندی وارد می‌شود، حساسیت بیشتری نشان دهیم و از مسئولین انتظار داریم که هرچه سریع‌تر به وضعیت این بنا رسیدگی کنند.
اداره اوقاف توان مالی برای مرمت مدرسه چهارباغ را ندارد
حجت‌الاسلام محمد حسین بلک، رئیس پیشین اداره کل اوقاف استان اصفهان، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر به بیان مشکلات و چالش‌های موجود در خصوص مرمت مدرسه تاریخی چهارباغ اصفهان پرداخت و بر لزوم همکاری بیشتر دستگاه‌های مختلف برای حفظ این بنای تاریخی تأکید کرد.
وی به مشکلات مالی و هزینه‌های بالای مرمت این بنا اشاره کرد و گفت: مدرسه چهارباغ همچنان به عنوان یک بنای تاریخی با ارزش مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما مشکلات مرمتی زیادی دارد. هزینه‌های نگهداری و مرمت این بنا بسیار بالا است و این در حالی است که درآمدهای موقوفه‌ای این بنا به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی این نیازها باشد. در این زمینه، اعتبارات محدود است و باید برای حل این مشکل به دنبال راهکارهای جدید باشیم.
رئیس پیشین اداره کل اوقاف استان اصفهان در ادامه به نارسایی‌های مالی و کمبود منابع اشاره کرد و گفت: در حال حاضر، اجاره بهای مدرسه به طور قابل توجهی کم است و با توجه به هزینه‌های سنگین مرمت، این درآمد محدود قادر به پوشش هزینه‌های این بنا نیست. در گذشته، این بنا تحت اجاره‌های بلندمدت بوده که این موضوع اکنون نیاز به تجدید نظر دارد.
وی به موضوعات مربوط به مرمت اشاره کرد و گفت: مرمت مدرسه چهارباغ تحت مدیریت اداره میراث فرهنگی استان انجام می‌شود و طرح‌های مرمتی نیز توسط این اداره تهیه می‌گردد. با این حال، برخی بخش‌های ساختمان مانند مناره‌ها و سردرها نیاز به مرمت جدی دارند و در حال حاضر آثار لرزش در این قسمت‌ها مشاهده می‌شود. برای انجام این مرمت‌ها باید از شرکت‌های مشاور و کارشناسان فنی استفاده کرد.
حجت الاسلام بلک همچنین به لزوم به‌روزرسانی مستندات و قراردادها اشاره کرد و گفت: در سال‌های گذشته، قراردادهای اجاره‌ای که با هتل عباسی و دیگر بخش‌ها بسته شده، قدیمی و به‌روزرسانی نشده‌اند. این قراردادها باید بازنگری و به‌روز شوند تا تعادل و هماهنگی بیشتری در مسائل مالی و حقوقی این بنا برقرار شود.
وی در پایان تأکید کرد: برای حل مشکلات موجود، باید از ظرفیت‌های اجتماعی و مشارکت‌های ملی بهره گرفت. با توجه به محدودیت‌های مالی، اداره اوقاف به تنهایی قادر به حل همه مشکلات نیست و نیاز است که اعتبارات بیشتری برای مرمت و نگهداری این بنا از سطح کلان ملی تأمین شود.
اداره کل اوقاف استان اصفهان به مسئولیت خود برای حفاظت بناهای تاریخی موقوفه خود عمل نمی‌کند
امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، در خصوص وضعیت مرمت مدرسه تاریخی چهارباغ اصفهان و چالش‌های موجود در زمینه تأمین اعتبارات مرمتی این بنا به خبرنگار مهر توضیحاتی ارائه کرد.
وی با اشاره به محدودیت‌های شدید در اعتبارات مرمتی گفت: ما در استان اصفهان با ۲۲ هزار بنای تاریخی شناسایی شده روبه‌رو هستیم که هر کدام از آنها به‌نوعی نیاز به مرمت و حفظ دارند. با این حال، بودجه‌های موجود برای مرمت این بناها به شدت محدود است. برای مثال، بودجه استانی ما در سال گذشته تنها ۲۳.۵ میلیارد تومان بوده که این مبلغ نه تنها برای مرمت آثار تاریخی کافی نیست، بلکه بسیاری از پروژه‌ها حتی به‌طور کامل اجرا نمی‌شوند.
طبق قانون برنامه ششم توسعه اداره کل اوقاف ملزم به حفاظت بناهای تاریخی تحت مدیریت خود است
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان با اشاره به اهمیت حفاظت از بناهای تاریخی تصریح کرد: طبق قانون ماده ۹۸ برنامه ششم توسعه، دستگاه‌هایی که بناهای تاریخی در اختیار دارند، باید برای مرمت و نگهداری آنها اعتبارات لازم را پیش‌بینی کنند. در غیر این صورت، به عنوان ترک فعل به مراجع قضائی معرفی خواهند شد. در مورد مدرسه چهارباغ نیز به عنوان یکی از بناهای مهم تاریخی، باید توجه ویژه‌ای به وضعیت آن شود.
وی در ادامه به وضعیت مدرسه چهارباغ اشاره کرد و گفت: مدرسه چهارباغ از جمله بناهایی است که نیاز به مرمت جدی دارد. این بنا در حال حاضر با مشکلات زیادی روبه‌رو است و نیاز به رسیدگی فوری دارد. متأسفانه، با توجه به اعتبارات محدود، امکان مرمت این بنای تاریخی به‌طور کامل وجود ندارد.
کرم زاده همچنین به لزوم مشارکت شرکت‌های دولتی و مسئولیت‌های اجتماعی در مرمت بناهای تاریخی اشاره کرد و گفت: برای حل این مشکل، باید از ظرفیت‌های مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌های دولتی استفاده کنیم. این شرکت‌ها می‌توانند در تأمین منابع مالی برای مرمت بناهای تاریخی مشارکت کنند و در این راستا، نقش مهمی در حفاظت از آثار فرهنگی ایفا کنند.
شفاف نبودن اقدامات مرمتی اداره کل اوقاف استان اصفهان
وی افزود: متأسفانه در حال حاضر، برخی از دستگاه‌ها مانند اوقاف نیز در زمینه مرمت بناهای تاریخی همکاری کافی ندارند و هیچ گزارش مشخصی از اقدامات مرمتی در این زمینه دریافت نشده است. برای مثال، قرار بود که دو سال پیش طرح مطالعاتی آسیب‌شناسی مدرسه چهارباغ انجام شود، اما متأسفانه این طرح هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است.
حال باید چه کرد؟
بر اساس موارد مطرح شده در این گزارش می‌توان استنباط کرد غفلت و کم‌کاری اداره اوقاف استان اصفهان در نگهداری و مرمت بناهای تاریخی موقوفه، به ویژه مدرسه تاریخی چهارباغ، نه تنها تهدیدی جدی برای حفظ این آثار ارزشمند است، بلکه ضربه‌ای مهلک به میراث فرهنگی کشور وارد می‌آورد.
مسئولان اوقاف باید درک کنند که مدیریت و حفظ این بناها تنها به عنوان یک مسئولیت مالی نباید دیده شود، بلکه تعهدی اخلاقی و فرهنگی برای نسل‌های آینده و حفظ هویت تاریخی کشور است. با توجه به شرایط بحرانی موجود، عدم تخصیص اعتبار و توجه کافی به این بناها تنها موجب تخریب بیشتر آنها خواهد شد. این غفلت در واقع به معنای از دست دادن گنجینه‌هایی است که هم اکنون به راحتی می‌توان از آنها برای تقویت هویت و توسعه گردشگری استفاده کرد.
اداره اوقاف باید با اتخاذ تصمیمات به‌موقع و تخصیص منابع کافی، این آثار تاریخی را از خطر نابودی نجات دهد و به مسئولیت خود در برابر میراث فرهنگی کشور عمل کند.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید