سکوت پشت سازها؛ موزه موسیقی اصفهان در معرض خاموشی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کوروش دیباج: در دل کوچه‌های کهن اصفهان، شهری که روزگاری نه‌چندان دور صدای سه‌تار و نی از هر خانه‌ای به گوش می‌رسید، موزه‌ای نهفته است که سازها را از فراموشی نجات داده؛ اما خود در خطر فراموشی است.

موزه موسیقی اصفهان، نه فقط گنجینه‌ای از چوب و پوست و سیم، بلکه تکه‌ای از حافظه موسیقایی این سرزمین است. جایی که صدای لرزان یک دوتار خراسانی، ناله پنهان یک تنبور کُردی و خنکای گوش‌نواز یک سنتور اصفهانی را در خود جا داده، تا فرزندان آینده این خاک بدانند نیاکان‌شان چگونه می‌نواختند، چگونه می‌زیستند.

اما آنچه این روزها بیش از همه به گوش می‌رسد، نه آوای ساز، بلکه آژیر خطر فرسودگی، بی‌پناهی و بی‌مهری است. این موزه، با همه شکوه درونی‌اش، در طبقه زیرزمینی یک مرکز تجاری جا خوش کرده؛ جایی ناپایدار، ناتوان در حفظ گنجینه‌ای که لیاقت موزه‌ای ملی را دارد.

در روزگاری که سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند در پاساژ بسازند نه در فرهنگ، و مسئولان گاهی فراموش می‌کنند که «فرهنگ» نیاز به مراقبت دارد، موزه‌هایی از این دست، چراغ‌هایی در بادند.

از همین رو، سراغ شهریار شکرانی، مدیر مسئول و مؤسس موزه موسیقی اصفهان رفتیم؛ مردی که عمرش را صرف صداها، سازها و نگهداری ردپای موسیقی ایران کرده. با او درباره حال و آینده این موزه سخن گفتیم، به امید آنکه صدای این گفت‌وگو به گوش آنان برسد که هنوز دلسوز فرهنگ و حافظه تاریخی این سرزمین‌اند.

ایده تأسیس موزه موسیقی اصفهان از کجا شکل گرفت و با چه هدفی این مجموعه تأسیس شد؟

بحث تأسیس موزه برمی‌گردد به سال ۱۳۹۴، اما قبل از آن چون من سال‌ها کار موسیقی می‌کردم، از سال ۱۳۶۸ شروع کردم به آموختن موسیقی. یکی از دغدغه‌هایی که همیشه داشتم و از علایق اصلی من بود، بحث جمع‌آوری سازهای مختلف مربوط به مناطق مختلف ایران و حتی سازهایی از سایر کشورهای دنیا بود.

ایده راه‌اندازی موزه وقتی به ذهنم رسید که در آموزشگاه موسیقی که خودم مدیریت می‌کنم، تعدادی توریست خارجی آمدند و از من خواستند که سازهای ایرانی را بشنوند. ما چند نفر از همکاران آمدیم و برایشان ساز نواختیم. آن گردشگران به‌قدری هیجان‌زده شدند که همان‌جا ایده‌ای به ذهنم رسید که اگر بتوانیم فضایی داشته باشیم که هم گردشگران خارجی و هم هموطنان‌مان از تنوع سازهای ایرانی بازدید کنند و با جنبه‌های مختلف موسیقی ایرانی آشنا شوند، می‌تواند حرکت مثمر ثمری باشد.

در حال حاضر موزه چند ساز و از چه مناطقی از ایران در خود جای داده است؟ آیا روند گردآوری سازها ادامه دارد؟

در حال حاضر بیش از ۵۰۰ قطعه ساز در موزه موسیقی اصفهان نگهداری می‌شود که بخش عمده آن‌ها مربوط به مناطق مختلف ایران است. ما بخشی به نام «سازهای ملی» داریم که شامل سازهایی است که در تمام مناطق ایران نواخته می‌شود. همچنین بخش «سازهای محلی» را داریم که سازهایی است که در هر منطقه خاص از ایران به‌صورت بومی نواخته می‌شود. بخش دیگری نیز داریم به نام «سازهای ملل» که شامل سازهای محلی متعلق به کشورهای مختلف دنیاست. این بخش نیز در حال تکمیل است.

بخش‌های مختلف موزه را برای مخاطبان ما معرفی کنید. کدام بخش بیشترین توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند؟

بخش‌های مختلف موزه شامل تالار سازهای ملی، تالار سازهای محلی، تالار سازهای ملل، کارگاه سازسازی، تالار تاریخ موسیقی و سالن اجرای موسیقی است که با نام «تالار صلح» شناخته می‌شود. آنچه بیشتر از همه توجه بازدیدکنندگان را جلب می‌کند، اجرای زنده موسیقی است که معمولاً در انتهای بازدید در تالار صلح انجام می‌شود.

آیا با هنرمندان موسیقی معاصر یا اساتید برجسته همکاری خاصی دارید؟ چه جایگاهی برای موسیقی زنده و اجرا در برنامه‌های موزه قائل هستید؟

بسیاری از اساتید موسیقی با ما در ارتباط هستند. برنامه‌های مشترک پژوهشی و بزرگداشت‌هایی برای اساتید گذشته و در قید حیات در موزه برگزار می‌کنیم. گاهی نیز کنسرت‌هایی داریم که با وسواس زیادی انتخاب می‌شوند تا اجرای خاص و سطح‌بالایی به‌ویژه در زمینه موسیقی مناطق داشته باشیم. اجرای زنده موسیقی بخش مهمی از هویت موزه است.

به عنوان یک موزه خصوصی، چه میزان حمایت واقعی از سوی نهادهای دولتی و متولیان فرهنگ و هنر دریافت کرده‌اید؟ آیا می‌توان گفت موزه موسیقی اصفهان در عمل «رها شده» است؟

خیر، نمی‌توان گفت که رها شده است. واقعیت امر این است که اداره‌کل میراث فرهنگی و بخش موزه‌ها واقعاً همیشه لطف‌شان شامل حال ما بوده است. شاید در چند سال اخیر به دلیل مضیقه مالی که خود دولت نیز با آن مواجه است، حمایت اقتصادی زیادی نشده باشد، جز یکی دو مورد استثنا. اما در خصوص مسائل و گره‌هایی که گرفتارش می‌شویم، اداره میراث فرهنگی بسیار همراه و همدلانه با ما همکاری می‌کند. بعضی مسائل قابل حل نبوده یا به ارگان‌های دیگر مربوط می‌شده که حل نشده‌اند.

بارها اعلام کرده‌اید مکانی که برای موزه موسیقی در نظر گرفته شده، مناسب یک موزه موسیقی نیست. مشکلات مربوط به مکان موزه و تابلوهای راهنما چیست؟

همان‌طور که اشاره کردید، دغدغه اصلی ما در حال حاضر همین موضوع است. ما اجاره‌نشین هستیم، آن‌هم در مکانی که متعلق به شهرداری اصفهان است و هر سال ممکن است مجبور به جابه‌جایی مجدد شویم. این مسئله باعث می‌شود که دکوراسیون و چیدمان موزه را مرتباً از نو اجرا کنیم و رسیدن به استانداردهای مورد نظر بسیار دشوار می‌شود. اگر بدانیم که برای چند سال در این مکان خواهیم ماند، می‌توانیم فضا را متناسب‌تر طراحی کنیم.

در مورد تابلو هم باید بگویم که اداره میراث تلاش زیادی کرد. چندین بار به ارگان‌های ذی‌ربط نامه زدند و از شهرداری خواستند این مسئله را حل کنند. متأسفانه هنوز هم یک تابلوی مشخص‌کننده در خود آن ساختمان تجاری نصب نشده است. البته اخیراً توانستیم مجوز نصب دو تابلو در خیابان شمس‌آبادی و خیابان باغ‌گلدسته را بگیریم.

تأمین بودجه موزه چگونه صورت می‌گیرد؟ آیا درآمد حاصل از فروش بلیت و اجرای موسیقی پاسخگوی هزینه‌های جاری مانند نگهداری سازها، حقوق کارکنان و برنامه‌های فرهنگی هست؟

به هیچ عنوان. هزینه ماهانه اداره موزه حدود ۱۵۰ میلیون تومان است که به هیچ وجه از طریق فروش بلیت یا درآمدهای دیگر موزه تأمین نمی‌شود. بخش عمده‌ای از محبوبیت موزه به خاطر اجرای زنده موسیقی است، بنابراین همیشه یک گروه موسیقی آماده داریم که دستمزدشان باید پرداخت شود. همچنین اجاره سنگینی هم به شهرداری و هم به اداره راه و شهرسازی می‌پردازیم. در زمانی که گردشگر خارجی بیشتر به کشور می‌آمد، هزینه‌ها بهتر تأمین می‌شد. اما از سال ۱۳۹۹ و با آغاز کرونا، این روند مختل شد و هنوز هم گردشگر خارجی کمی وارد کشور می‌شود. قیمت بلیت برای هموطنان هم آن‌قدر پایین است که پاسخگوی هزینه‌ها نیست.

جایگاه موزه‌های خصوصی به‌ویژه موزه‌های هنری مانند موزه شما در نظام فرهنگی شهری چون اصفهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا خلأ قانونی یا نبود نگاه حمایتی خاص را احساس می‌کنید؟

بله، کاملاً. منطقاً اثبات شده که مدیریت بخش خصوصی بسیار پیشروتر و کارآمدتر از مدیریت دولتی است. به همین دلیل هم دولت در سال‌های اخیر بسیاری از امور را به بخش خصوصی واگذار کرده است. اما در حوزه موزه‌داری، یک تضاد پارادوکسیکال وجود دارد؛ ما نیاز به فضاهای استاندارد و بزرگ داریم، اما برای تأمین چنین فضاهایی یا باید آن‌ها را خریداری کنیم یا اجاره کنیم که در هر دو حالت، هزینه‌های بسیار سنگینی دارد.

موزه‌داری یک شغل پرهزینه است و جبران این هزینه‌ها بدون حمایت، واقعاً ممکن نیست. البته من اعتقاد ندارم که باید به ما یارانه یا بودجه نقدی داده شود، چون جابجایی پول معمولاً باعث فساد یا تنبلی می‌شود. اما اگر فضایی با شرایط ویژه و مناسب در اختیار ما قرار بگیرد، بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد.