ساخت و سازهای گسترده، کاخ اردشیر بابکان را کور کرد

‌خبرگزاری مهر_ گروه جامعه؛ سیاوُش آریا پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی و کُنشگر میراث فرهنگی و گردشگری در یادداشتی که آن را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده نوشت: گل بود به سبزه نیز، آراسته شد. این ضرب المثل) گواه روشنی است بر حال و روز نزارِ یادگار ساسانیان در شهر فیروزآباد.

خاکسپاری مردگان مردم روستای آتشکده کم بود، ساخت و سازهای گُسترده و اَفسارگسیخته که خلاف قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی است، حریم درجه یکِ کاخ اَردشیر بابکان را نشانه گرفته و شکسته و عَرصه و بنای ساسانیان را خَدشه دار و کور کرده است. رشد قارچ گونه و بی ضابطه رستوران‌ها، کبابی و فروشگاه‌های مواد خوراکی در حریم درجه یک شاهکار معماری ساسانیان در چندین سال گذشته، اَفزون بر سرپیچی از قانون‌های میراث فرهنگی، چهره ناخوشایند و زننده‌ای را به نمایش گذاشته است که با روح و هویت یک یادمان تاریخی و فرهنگی ناسازگار بوده و شأن و حرمت و منزلت آن را به زیر پرسش برده و خَدشه دار کرده است. نصب و برپایی تیرهای برق در حریم درجه یک و کنار کاخ اَردشیر بابکان از دیگر دشواری‌های پیش روی یادگار بی همتای ساسانیان است.

فاجعه‌ای غم اَنگیز که گریبان کاخ ساسانیان را گرفته است

سیاست‌های یک بام و دو هوای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و تصمیم نادرست و ناپخته و نسنجیده معاون وقت آن در ماندگاری روستای آتشکده در حریم درجه یک و کنار کاخ اَردشیر بابکان، بی گمان سرپیچی از قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی است که با منشورهای فراملی حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی ناسازگار بوده و در واقع، تیر خلاصِ وزارت میراث فرهنگی بر پیکره ناتوان و رنجور و بی دفاع میراث ساسانیان بوده و فاجعه‌ای غم اَنگیز را برجای گذاشته است.

به باور کارشناسان میراث فرهنگی و باستان شناسان اعلام موافقت وزارت میراث فرهنگی برای ماندگاری و تهیه طرح هادی روستای آتشکده در عرصه و حریم کاخ اَردشیر بابکان تیر خلاصی بر سرِ نخستین بنای گُنبددار جهان به وسیله وزارت میراث فرهنگی است. این در حالی است که برپایه ضابطه‌های حریم، هرگونه ساخت و ساز ممنوع بوده و باید روستای آتشکده به جایی بیرون از حریم منتقل شود.

کارشناسان این اقدام غیرکارشناسی و نسنجیده معاونت میراث فرهنگی وقت کشور را نقض روشن و آشکار ضابطه‌های حریم یادمان تاریخی کاخ اَردشیر بابکان می‌دانند. همچنین نگارنده در بازدیدهای میدانی سالانه خود از کاخ اَردشیر و بازدیدی که به تازگی انجام گرفته، بیننده ساخت و سازهای نوین و بدون ضابطه و کور شدن حریم و عرصه میراث جاویدان ساسانیان بوده است. ساخت و سازهایی که با روح یک یادمان تاریخی فرهنگی ناسازگار است. از سویی، زمانی که از چشم انداز فرهنگی یک یادمان تاریخی نام می بریم یعنی بخشی از عرصه و هویت آنکه بدون حفظ و پاسداری از چشم انداز فرهنگی، آن یادمان تاریخی هویت خود را از دست می‌دهد.

بوی دود کبابی‌ها، گردشگران را فراری می‌دهد

رشد روزاَفزون و قارچ گونه کبابی‌ها و رستوران‌ها در حریم درجه یک کاخ اَردشیر بابکان، جدا از سرپیچی از قانون و ضابط های میراث فرهنگی که نقض روشن و آشکار میراث فرهنگی به شمار می‌آید، مایه آزار گردشگران فرنگی و داخلی کشور است و بوی بد و آزار دهنده کبابی‌ها، راهی را جز فرار گردشگران برجای نخواهد گذاشت. همچنین وجود اَنبوه رستوران‌ها در حریم درجه یک میراث ساسانیان که همواره رو به گسترش است صحنه ناخوشایند و زشتی را به نمایش گذاشته است و در شأن و جایگاه یک یادمان تاریخی که از آن به عنوان شاهکار معماری ایرانی در جهان نام می‌برند، نبوده و نیست.

رشد قارچ گونه کبابی‌ها و رستوران‌ها بدون ضابطه و سرپیچی از قانون‌های میراث فرهنگی بر دل نگرانی‌های کُنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی افزوده است و در آینده‌ای نه چندان دور به یکی دیگر از چالش‌های پیش روی یادگار ساسانیان تبدیل خواهد شد. کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی به شدت نگران از دست رفتن جایگاه و حرمت میراث شکوهمند ساسانیان بوده و خواستار پیگیری و راه چاره‌ای درست و منطقی از سوی وزارت میراث فرهنگی هستند که در چهارچوب ضابطه‌های میراث فرهنگی بگنجد و از خَدشه دار شدن بیشتر چهره کاخ اَردشیر پیشگیری کند.

فاجعه‌ای که در چهار دهه گریبانگیر میراث ساسانیان شد

ساخت و سازها و گسترش بی رَویه و بی ضابطه روستای آتشکده در حریم و عرصه کاخ اَردشیر بابکان درحالی روی می‌دهد که با نگرش به نقشه و نگاره‌های هوایی در سال‌های ۱۳۵۴ و ۵۵ خورشیدی می‌توان به عمق فاجعه و تخلف‌های آشکار آن پِی برد. در نگاره‌هایی که از کاخ اردشیر در سال‌های ۵۴ و ۵۵ خورشیدی برجای مانده، تنها نزدیک چهار تا پنج «کومه» و نه خانه، در حاشیه کاخ اَردشیر دیده می‌شود.

این جاست که می‌توان به عمق فاجعه‌ای که در چهار دهه گذشته، رخ داده است، ِپی برد. موضوعی که بر دل نگرانی‌های کُنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی اَفزوده و خواستار تجدیدنظر در تصمیم گیری های مدیریت شهری و سرپرستان وزارت میراث فرهنگی شده‌اند. کارشناسان میراث فرهنگی می‌گویند: باید هر چه زودتر روستای آتشکده جا به جا شود و هرکاری جز این تصمیم، ناروا، غیرمنطقی و سرپیچی از ضابطه‌های میراث فرهنگی به شمار می‌آید. همچنین با رَوند پیشرفت و گسترش و دگرگونی بافت روستاها به شهر و شهریگری، بی گمان ماندگاری روستای آتشکده به فاجعه‌ای ژرف و دور از انتظار در آینده تبدیل خواهد شد.

زیرا یک شهر یا روستا برای ماندگاری به تأسیسات آب، برق، گاز و تلفن نیازمند است. از سویی، در بازدیدهای پِروفسور «هوگی» و «هوف» در گذشته نیز، با نگرش به ضابطه‌های حریم و عرصه بر جا به جایی روستای آتشکده پافشاری شده است.

یکی از موضوع‌هایی که وزارت میراث فرهنگی برای ماندگاری روستای آتشکده در کنار کاخ اَردشیر ساسانی از آن نام می‌برد، پرونده ثبت جهانی آن است که به روستای آتشکده در بندهای پرونده اشاره شده است. اما کارشناسان میراث فرهنگی در پاسخ می‌گویند، نخست که این تصمیم غیرکارشناسی و نادرست بوده و به زیان هویت ملی و میراث فرهنگی کشور است و مهم‌تر اینکه، در آن زمان شمار خانه‌ها و رستوران و فروشگاه‌ها بسیار اَندک بوده و بنا نبوده است که روستا پیشرفت بیشتری کند و ساخت و سازهای تازه‌تری در آن صورت گیرد. ولی در چندین سال گذشته، وضعیت به شکل نامتعارف و غیرمنطقی ای تغییر کرده و هویت و شأن و منزلت یادگار ساسانیان را خَدشه دار و به زیر پرسش برده است و اگر امروز جلو این داستان گرفته نشود، در آینده‌ای نزدیک به فاجعه و چالشی غیرقابل حل تبدیل خواهد شد.

نخاله‌های ساختمانی و تبلیغات بر روی حصار کاخ اَردشیر!

اما در نوروز امسال و در میان چشمان هزاران مسافر و گردشگر نوروزی، رخ داد ناخوشایندی سبب دل نگرانی کُنشگران میراث فرهنگی شد. در پشت حصار یا فنس کشی کاخ اَردشیر ساسانی، اَنبوهی از نخاله ساختمانی آن هم در نوروز رها شده بود که چهره زشت و نازیبایی را به نمایش گذاشته بود. همچنین از درون مجموعه تابوک‌های بی شماری پشت فنس کشی ریخته و رها شده بود که صحنه زننده‌ای را برجای گذاشته بود. بدتر از همه، یادگار ساسانیان به جایگاهی برای تبلیغات رستوران‌ها و اقامتگاه‌ها تبدیل شده و مالکان پارچه و بنرهای خود را بر روی حصارکشی کاخ نصب کرده بودند که نشان از نبود نظارت و درک درست برخی از مسئولان مربوطه دارد.

در پایان نیز، مجموعه جهانی کاخ اَردشیر ساسانی بدون آگاهی رسانی در خبرگزاری‌های رسمی و تنها یک شب مانده به روز ۱۳ فروردین در گروه فضای مجازی مدیران میراث فرهنگی استان و بنا بر تصمیم مدیرکل میراث فرهنگی، تعطیل شد و انبوه مسافران و گردشگران پشت درهای بسته روز ۱۳ فروردین را به سر بردند!

گفتنی است کاخ اردشیر بابکان در ۹۰ کیلومتری جنوب خاوری شهر شیراز قرار گرفته و به ثبت جهانی در پرونده «منظر باستان شناسی ساسانی فارس» رسیده است.