تلاش برای احترام به طبیعت و احیای یک فرهنگ کهن در قشم

به گزارش خبرنگار مهر، نمایشگاه سرزورزوما درباره معماری، کنش جمعی و احیای زیست محیطی روایتی است از فرایند پروژه طراحی زیست محیطی سرزورزوما در همجواری روستای گوران در جزیره قشم. سرزورزوما باریکه ای شنی در دل ذخیره گاه زیست کره جنگل حراست که در گویش محلی به محل تلاقی امواج و تعادل یابی آنها اشاره دارد.

این پدیده طبیعی نقشی کلیدی در کنترل شدت امواج، تثبیت شن و فراهم سازی بستر رشد درختان حرا ایفا می‌کند. درختانی که قابلیت جذب کربن آنها تا پنج برابر جنگل‌های بارانی استوایی است و بدون نیاز به آب شیرین می رویند و با ریشه‌های گسترده شأن به حفظ خاک و مقابله با طوفان‌های دریایی کمک می‌کنند.

در سال ۹۸ این پروژه آغاز شد هدف آن طراحی استراحتگاه‌های اکوتوریستی بود. اما در جریان گفتگو با اهالی، با توجه به نگرانی‌ها درباره فرسایش ساحلی درختان حرا در بستر ژئوپارک جهانی قشم اولویت پروژه به جای ساخت و ساز بر احیای زیست محیطی منطقه با تلفیق الگوهای کاشت سنتی و دانش روز قرار گرفت. از اقدامات اولیه می‌توان به حصار کشی و استفاده از کیسه‌های طبیعی برای مهار فرسایش اشاره کرد. اما به تدریج کاشت نهال‌های جدید و هرس درختان آسیب دیده مؤثرترین راهکار تشخیص داده شد.

طی چهار سال گذشته بیش از ۸۰ هزار نهال حرا با مشارکت گسترده داوطلبان و گردشگران در بیش از ده کارگاه جمعی کاشته شده است. بذرها در تابستان جمع آوری در خانه‌های روستا پرورش داده می‌شوند و در زمستان به زمین بازمی گردند. این چرخه نه تنها موجب احیای اکوسیستم منطقه شده، بلکه بستری برای آموزش، آگاهی بخشی، تقویت حس تعلق محلی و به کارگیری دانش بومی فراهم کرده است. همچنین الگوی پروژه به الهام بخشی برای روستاهای دیگر جزیره نیز انجامیده است.

در گام دوم طراحی استراحتگاه‌هایی برای بازدیدکنندگان بر پایه مهارت‌های بومی لنج سازی سنتی که در فهرست میراث در خطر یونسکو ثبت شده در دستور کار قرار گرفت. این سازه‌ها با استفاده از قطعات بازیافتی لنج‌های قدیمی و در بستر موزه باز لنج سازی گوران طراحی شدند. یکی از این استراحتگاه‌ها با همراهی داوطلبان استادکاران لنج سازی گوران ساخته شد و اکنون به عنوان فضای آموزشی و اکوتوریستی فعال است.

نسخه دیگری از این سازه در سال ۱۴۰۲ در بینال معماری شیکاگو و با همکاری استادان قایق سازی ایالت مین آمریکا ساخته و در مرکز فرهنگی شهر شیکاگو به نمایش درآمد و سپس به یک مؤسسه فرهنگی جوانان در شیکاگو اهدا شد. سازه استراحتگاه روایت سرزورزوما را از طریق زبان طراحی و ساخت به بستری جهانی پیوند زد.

به همین منظور نمایشگاهی در فرهنگسرای نیاوران برپا شد که بازتابی بود از پیوندهای ژرف میان معماری، مشارکت اجتماعی، حفاظت زیست محیطی و میراث فرهنگی. فرایندی که معماری را نه به عنوان ساخت و ساز بلکه به مثابه ابزار فهم، حفاظت و بازاندیشی در رابطه انسان با طبیعت و محیط اطرافش تعریف می‌کند.

در مراسم اختتامیه این نمایشگاه که با حضور نماینده جایکا ژاپن، جمعی از اعضای تعاونی قشم و فعالان محیط زیست، گردشگری و بومی‌های قشم حضور داشتند، سید محمد بهشتی کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی گفت: چرا آنقدر موضوع حفاظت مهم است و چرا باید حفظ شود چرا آنقدر مهم است که برای آن روز جهانی داریم؟

وی با بیان اینکه زباله ویژگی کهنگی دارد گفت: برخی چیزها هم کهن هستند کهن آنهایی است که زباله نمی‌شوند خورشید و ماه کهن هستند هر روز تکرار می‌شوند و ما هر روز آنها را می‌بینیم ولی هیچ وقت تکراری و کهنه نمی‌شوند.

بهشتی بیان کرد: وقتی حرف از آثار ملموس تاریخی و فرهنگی می‌زنیم از این جهت است که اینها کهن هستند باید در برابر کسانی که آنها را کهنه می‌دانند حفاظت کنیم. در زندگی پیش آمده که می‌گویند فلان چیز به کار موزه ملی خورد به این دلیل است که موزه به وجه کهن می‌پردازد. وظیفه موزه این است که یک چیزی را به یاد ما بیاورد. موزه باید به یاد ما بیاورد که چه کسی هستیم.

وی گفت: عمر خلیج فارس خیلی طولانی نیست بلکه ۱۷ هزار ساله است خیلی‌ها فکر می‌کنند که عمر خلیج فارس زیاد است. از طرفی خلیج فارس جوان و از طرفی کهنسال است این دریا پدیده عظیم طبیعی است. آغار دریانوردی انسان اینجا شکل گرفته است خلیج فارس کهن‌ترین شاهد دریانوردی است‌.

بهشتی بیان کرد: وقتی فرهنگ اصطلاحات دریانوردی را بررسی می‌کنیم می‌بینیم که واژه‌ها فارسی است. ما «به جا نمی‌آوریم» سواحل خلیج فارس و دریای عمان و کسانی که آنجا زندگی می‌کنند اگر به جا بیاوریم می‌فهمیم که قضایا را پشت رو فهمیده‌ایم. وقتی می‌گوئیم جایی بومی دارد یعنی دانایی دارد. آنجا ادامه وجود کسانی است که بومی آن منطقه هستند.

بهشتی گفت: اتفاقات توسعه‌ای که در خلیج فارس و دریای عمان افتاده بی توجه به این دانایی بوده است فکر کرده‌اند تنها باید مراقب بومی‌هایی که آنجا زندگی می کرده‌اند، باشند ما دریانوردی را یک زمانی در دانشگاه می‌آموزیم ولی فرهنگ آن را نداریم.

در ادامه این مراسم آتوسا مؤمنی رئیس مرکز میراث ناملموس جهانی در تهران نیز به فرهنگ بومی و پرونده لنج سازی در قشم اشاره کرد و گفت: یونسکو هم صدای این میراث را شنیده است.

شهیدی نویسنده پرونده ثبت جهانی مهارت لنج سازی نیز در این مراسم به درج نام خلیج فارس در پرونده اشاره کرد و گفت: ما در این پرونده توانستیم برای همیشه نام خلیج فارس را در یونسکو ثبت کنیم. ما نام سه استان و تمام جزایر خلیج فارس را نیز نوشتیم. اول از همه ابوموسی که با نام اصلی درج شد. حتی از جزایری نام بردیم که سکنه ندارند چه برسد به لنج.