چشم انداز فرهنگی روستای میمند؛ نقشه و عکس

پیش از آن‌که صرفاً مجذوب تماشای چشم‌انداز فرهنگی روستای میمند شویم، باید به عمق پیشینه تاریخی و فرهنگی آن توجه کنیم؛ ارزشی که فراتر از ظاهر دل‌انگیز امروز است. صخره‌های تراشیده، پناهگاه‌های کهن و خانه‌های دست‌کند، حکایت زندگی نسل‌های پی‌درپی را بازگو می‌کنند. این روستا از شاخص‌ترین جاذبه‌های رفسنجان به شمار می‌رود و با ثبت در فهرست میراث ایران در یونسکو همچون نگینی در کویر کرمان می‌درخشد؛ دعوتی به سفری احساسی در متن تمدن ایرانی.

در ادامه این نوشته در دستی بر ایران، علاوه بر مرور دقیق نقشه دسترسی، مجموعه‌ای از تصاویر برگزیده را خواهید دید. هر مسیر و هر خط بر سنگ، پلی میان دیروز و امروز است تا چشم‌انداز فرهنگی روستای میمند را لمس کنید و هم‌نوا با روایت‌هایی شوید که از دل سنگ برمی‌آیند.

خاک، پیونددهنده بزرگ زندگی‌هاست؛ ریشه‌های ما را در حافظه و فرهنگ به هم می‌دوزد و روح یک روستا را نگه می‌دارد.

-وندل بری

نشانه‌های تاریخ در چشم‌انداز فرهنگی میمند

آثار برجای‌مانده از ساکنان کهن این ناحیه شامل موارد زیر است:

• کتیبه‌های سنگی
• نقوش و کنده‌کاری‌های کهنِ ده‌هزارساله
• سفالینه‌هایی با قدمت تا شش‌هزار سال

چند کتیبه در این محدوده شناسایی شده است. ترجمه بخشی از یکی از آن‌ها چنین است:

«آن‌گاه که کوه‌های میمند شکافته شوند و افسانه‌ها رخ بنمایند، گنجی پدیدار می‌شود که دست‌یافتنی است برای رهروِ خورشید.»

نام «میمند» یا «می‌مست»؟

در بررسی ریشه‌شناسی، «می» به معنای «شراب» و «مند» به مفهوم «دارا/آکنده» آمده است. از آن‌جا که تاریخ این روستا به پیش از اسلام می‌رسد، روایت کرده‌اند که پیش از ساخت خانه‌های دست‌کند، مردان روستا شراب را در دل صخره‌ها نگهداری می‌کردند و پیوسته در مستی می‌زیستند؛ همین حفره‌ها بعدها کالبد خانه‌های شگفت‌انگیز شد. با این حال، دیدگاهی دیگر «میمند» را به معنای «فرّخ‌بختی و سعادت» می‌داند.

میمند و افتخار دریافت جایزه ملینا مرکوری

یونان با همکاری یونسکو و ایکوموس، جایزه «ملینا مرکوری» را به چشم‌اندازهایی اعطا می‌کند که ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی خود را زنده نگه داشته‌اند. میمند به‌عنوان میراث فرهنگی ملموس ایرانی، هفتمین اثر برگزیده‌ای بود که این افتخار را دریافت کرد. مردم روستا رسم‌ها و آیین‌های بومی را حفظ کرده‌اند و در گویش و لهجه، هنوز ردّ واژگان ساسانی به گوش می‌رسد.

هم‌خوانی نقش‌ها و نوشته‌ها در صخره‌های میمند

بازمانده‌های این روستای صخره‌ای، یادگار روزگاری است که انسان‌ها بر بام کوه‌ها در پی نیایش و راز بودند. کوه، نماد پایداری و استقامت است.

دست‌کندهایی که نیاکان ما تراشیده‌اند، یادآور جست‌وجوهای ایرانیان در روزگار باور به آیین‌های کهن چون بهی و مهرپرستی (میترائیسم) است.

در این باور باستانی، شکست‌ناپذیری و دیرپایی پدیده‌ها ارج داشت. چنین نگاهی، تقدیس کوه را طبیعی می‌سازد. اگر بپذیریم دست‌کندهای آغازینِ میمند با مهرپرستی پیوند دارد، می‌توان ریشه‌های نخستین روستا را به آریاییان اولیه نسبت داد.

ردّ پای دیرینگی در روستای میمند

پیرامون میمند، نگاره‌ها و کتیبه‌هایی با قدمت تا ۱۲هزار سال و سفالینه‌هایی با سن تقریبی ۲ تا ۳هزار سال کشف شده است.

برخی باستان‌شناسان، تاریخ دقیق روستا را هم‌سنگ قدمت سفال‌های همین محدوده می‌دانند. تا زمانی که کاوش‌ها ادامه دارد و شواهد تازه به دست آید، سخن از دیرینگی میمند در حدّ گمانه خواهد بود و اختلاف دیدگاه درباره آغاز سکونت پابرجاست.

گروهی دست‌کندهای روستا را هم‌زمان با ورود آریاییان به فلات ایران می‌دانند؛ به‌ویژه که در میان آریاییان و مادها، کوه حرمتی ویژه داشت و دست‌کند، از سنت‌های میترائیسم بود.

اما برخی پژوهشگران معتقدند پایگاه نخست آریاییان غرب فلات بوده و پیش از استقرار پایدار به شرق نرفته‌اند؛ پس میمند نمی‌تواند همان آغاز ساخته شده باشد. دیدگاهی دیگر ساخت این روستا را به اقوام کوچ‌نشینِ اشکانی نسبت می‌دهد که به واقعیت نزدیک‌تر می‌نماید.

اگر ساخت میمند را به آریاییان نسبت دهیم، قدمتش به سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد می‌رسد؛ و اگر به دوره اشکانیان تعلق داشته باشد، باید آن را به سده سوم پیش از میلاد نسبت داد. در روزگار ساسانیان این پهنه در اوج رونق بود؛ اما پس از آن تا مدتی نامی از میمند در متون نمی‌آید. بعدها یاقوت حموی در «معجم‌البلدان» از نبردی میان یزدگرد سوم و سپاه عرب به فرماندهی ابن‌مشاجع در این ناحیه یاد می‌کند که به پیروزی یزدگرد انجامید.

زیست روستایی در دل میمند

موقعیت سخت‌گذر میمند سبب شد این روستا از یورش‌ها در امان بماند و در گذر زمان کمتر دستخوش دگرگونی شود. این دست‌نخوردگی در زبان و آیین مردم نیز پیداست؛ هنوز آب و آتش برایشان حرمت دارد و به آتش سوگند می‌خورند.

به دلیل کمبود خاک حاصل‌خیز، پایه‌های اقتصادی روستا بر دامداری و بافندگی استوار شده؛ هرچند خشکسالی‌های پیاپی سال‌های اخیر دامداری را هم سخت کرده است.

گیاهان و جانوران بومی میمند

میمند در مرز کوهستان و دشت نشسته است. درختان بومی آن پسته و بادام وحشی‌اند که امروز محدود شده‌اند. درون روستا نیز درختان توت و شاه‌توت دیده می‌شود. از جانوران منطقه می‌توان به مار، سوسمار، جوجه‌تیغی، لاک‌پشت و خرگوش اشاره کرد. در کوهستان‌های میمند نیز گونه‌هایی چون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهی، کبک و پرندگان وحشی زیست می‌کنند.

معماری یگانه و دست‌کندهای میمند

دکتر باستانی پاریزی در «تاریخ کرمان» درباره معماری میمند می‌نویسد: «میمند از دهات معروف و کهن شهر بابک است. همه اتاق‌ها در دامنه کوه کنده شده و خانه‌ها در دل سنگ جای دارند. هرچه در دل کوه پیش می‌رود، سه یا چهار اتاق دارد و در مجموع نزدیک به سیصد کوچه در دل سنگ فرو برده‌اند؛ از این‌رو خانه‌ها دودکش و بخاری ندارند و بی‌منفذند.»

در ساخت این زیستگاه‌ها از سنگ و آجر یا مصالح رایج ساختمانی بهره نگرفته‌اند؛ به عبارتی بناها بر سطح زمین بالا نیامده، بلکه با حفاری و تراش، فضا از دل سنگ بیرون کشیده شده است.

بدین‌سان نیاز به مصالح ساختمانی کاهش یافته و در «کَندِ معکوس»، تاقچه‌هایی با اندازه‌های گوناگون برای خواب، جای ظرف‌ها و… فراهم شده است.

از آن‌جا که اجاق‌ها در این فضاها جا داشته‌اند، دود هیزم بر سقف و دیوارها لایه سیاه بر جای می‌گذاشت؛ لایه‌ای که خود به عایق طبیعی بدل می‌شد و دوام اتاق‌ها را بالا می‌برد.

اتاق‌ها نظم هندسی مطلق ندارند. در گویش محلی، مجموعه‌ای با چند اتاق و یک اصطبل را «کیچه» می‌نامند. هر واحد یک کیچه است و بزرگ‌ترین آن‌ها ۹۰ مترمربع دارد. در میمند ۴۰۶ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق شمرده شده است. همچنین یک حمام عمومی، مدرسه، مسجد و حسینیه دارد که هنوز کاربری دارند.

شیوه بازدید از چشم‌انداز فرهنگی میمند

بسیاری از ایرانیان و گردشگران خارجی برای بازدید از این زیستگاه کهن و آشنایی با فرهنگ آن رهسپار میمند می‌شوند. قدم‌زدن در کوچه‌سنگی‌ها و تماشای چشم‌اندازهای مسحورکننده، مرز میان واقعیت و رویا را کمرنگ می‌کند؛ گویی زمان از حرکت می‌ایستد و شما روبه‌روی گوهری کمیاب از دل زمین ایستاده‌اید.

پیشنهاد می‌کنیم از روستا و صنایع‌دستی آن دیدن کنید و اگر شد شبی را در آن اقامت کنید. این یادگار روزگار باستان، بخشی از میراث ملموس ایرانی است و از جاذبه‌های برجسته ایران و جهان به‌شمار می‌آید. اگر میان یزد و کرمان در رفت‌وآمدید، بازدید از این روستا در نزدیکی رفسنجان را در برنامه سفر بگنجانید.

آدرس روستای میمند در استان کرمان

روستای میمند در حدود ۱۲۰ کیلومتری رفسنجان (استان کرمان) قرار دارد. برای رسیدن، یا حدود ۳۶ کیلومتر در جاده رفسنجان-انار و یا نزدیک ۱۴۰ کیلومتر در مسیر انار-رفسنجان برانید تا به تقاطع نزدیک کشکوئیه برسید. از آن‌جا تا میمند حدود ۸۳ کیلومتر راه است.

برای برنامه‌ریزی بهتر سفر به میمند، موقعیت مکانی زیر را دنبال کنید: